Ο Αγιότατος Έρως «ο πηλός του πνεύματος πια τρίφτηκε, έμεινε άμμος»
2/11/2019
Γράφει η Μαρία Πανούτσου
Philip Larkin
Ένας συντηρητικός αμφισβητίας
Emotional and distant
Ένας διασκεδαστής;
Απ’ τα δεκάξι άρχιζε αυτή η ντροπή
και μόλυνε σιγά σιγά το καθετί.
Philip Larkin
Σήμερα στον Αγιότατον ένα ξεχωριστό αφιέρωμα και μια ιδιαίτερη παρουσίαση, μια αλλαγή στις προθέσεις μου.
Μ.Π.
Philip Larkin
1922 United Kingdom 1985.
ΕΡΩΣ
Το ζόρικο στα ερωτικά:
ο ρόλος του εγωισταρά.
Μόνο ένας γάιδαρος σωστός
σκάζει τον άλλο ανελλιπώς
και ούτε που τον μέλλει.
Ταίρι; Ψοφίμι θέλει.
Ακούς «τι ανιδιοτέλεια!»
Πως είναι τάχα τέλεια
τον άλλο αν έχεις για θεό
κι εσύ του μένεις πάντα υπό.
Μα είναι δικιά μου αυτή η ζωή
όσο κι η Γη είναι στρογγυλή.
Κι όμως, γι’ αγάπες οι πολλοί
ψοφάν – κι οι λύκοι κι οι αμνοί.
Κι έχουν για κακομοίρη
πάντοτε τον μονήρη
που αρνείται ν’ αποκτηνωθεί.
Μα ας πάει αυτός να πηδηχτεί.
Μετάφραση-Κώστας Κουτσουρέλης
Love
The difficult part of love
Is being selfish enough,
Is having the blind persistence
To upset an existence
Just for your own sake.
What cheek it may take.
And then the unselfish side –
How can you be satisfied,
Putting someone else first
So that you come off worst?
My life is for me.
As well ignore gravity.
Still, vicious or virtuous,
Love suits most of us.
Only the bleeder found
Selfish this wrong way round
Is ever wholly rebuffed,
And he can get stuffed.
© Chris Hondros/Getty Images
Λίγα λόγια
Tα ποιήματα του Philip Larkin είναι μικροί μονόλογοι.
Άμεσος, απλός, ειλικρινής, ειρωνικός, εξομολογητικός, ανατρεπτικός, αντιρρυπαντικός, αντιηρωικός συντηρητικός.
Αν και το περιεχόμενο των ποιημάτων του είναι ανατρεπτικό, το φλεγματικό ύφος των Βρετανών το οποίο τον χαρακτηρίζει επίσης, δεν αποκλείει τον βαθύ συντηρητισμό του, τον οποίο προσπαθεί ανεπιτυχώς να ξεπεράσει κυρίως στο προσωπικό επίπεδο.
Ανάμεσα σε δύο πολέμους και 1922 και 1940 φέρει τα σημάδια μια ματαιότητας ηθικής και κοινωνικής.
Αναζήτηση της προσωπικής χαράς εμφανίζεται σε όλα τα σταδία της ζωής του.
Ό έρωτας και η σεξουαλικότητα τον απασχολούν και παίρνει περιόδους σύγχυσης.
Τι εστί στην πράξη σαρκική ομιλία
το ’μαθα εγώ (μάλλον αργά) το ’63 –
η «Τσάττερλυ» είχε μόλις τότε επιτραπεί
και οι Μπήτλς ετοίμαζαν το πρώτο τους LP.
Ώς τότε όλα αυτά είχαν κανόνα:
για να σου κάτσει ήθελε αρραβώνα.
Απ’ τα δεκάξι άρχιζε αυτή η ντροπή
και μόλυνε σιγά σιγά το καθετί.
Αλλά εκεί πάνω κόπηκε ο καυγάς μαχαίρι.
Γίναμε ίσοι σ’ όλα μας, τέλειοι εταίροι.
Και η ζωή; Ένα κόλπο γκρόσσο,
σωστό λαχείο που πληρώνει όσο όσο.
Μετάφραση Κώστας Κουτσουρέλης
Έχοντας γλιτώσει τις δυσκολίες στην ζωή τoυ εισέρχεται στον χώρο της γραφής (κάτι που προσδοκούσε από παιδί), της ποίησης, της μουσικής και της προσωπικής αναζήτησης.
1953 -1983 Εργάστηκε ως βιβλιοθηκάριος.
Υπήρξε poeta laureatus, (ποιητής δαφνηφόρος του παλατιού) του Βρετανικού Στέμματος.
Θεωρείται ο πρώτος μοντέρνος Άγγλος ποιητής που έσπασε το φραγμό της διακριτικότητας και της ευγένειας, (στην ποίηση ως σύμβαση) και καθιέρωσε μια φραστική ελευθερία στα όρια της βωμολοχίας -της ασέβειας.
Με τον τρόπο του ανανέωσε την ποίηση και της έδωσε μια φρεσκάδα και αμεσότητα και κέρδισε έτσι το κοινό του, πολύ πριν κερδίσει τους κριτικούς.
Πρωτοστάτησε στο λογοτεχνικό κίνημα ‘THE MOVEMENET’
Τον Οκτώβριο του 1940 εισέρχεται στο St John’s College, Oxford και ξεκινά τις σπουδές του.
Η ζωή του: Η ζωή ενός Λογίου. Από παιδί φιλοδοξούσε να γίνει συγγραφέας.
Με ελιτίστικες τάσεις, απόμακρος, ένας παρατηρητής της ζωής κι όμως μαζεύει εμπειρίες και θα τις αποστασιοποιήσει, αφού πρώτα θέσει σε αμφισβήτηση τον εαυτόν του και το κοινωνικό στάτους που έχει βρει.
Οι λέξεις γι αυτόν, γίνονται η ελευθερία και με αυτές κτίζει τον δικό του κόσμο και τελικά θέτει τις δίκες του αρχές. Διαμορφώνει και τον ίδιο τον εαυτόν του και τον μύθο του.
Τεχνίτης του λόγου, ανατρεπτικός και ζωογόνος, κρατά την προσωδία και την ομοιοκαταληξία σε πολλά ποιήματά του.
Είχε υιοθετήσει ένα ψευδώνυμο- Brunette Coleman –στα πρώτα του βήματα.
Η ζωή του έχει μεγάλο ενδιαφέρον, τόσο όσο και η ποίηση του και διαβάζοντας για τον ίδιον, ξετυλίγεται η ιστορία του 20 αιώνα (κυρίως περίοδος 1940- 1985) με τις κοινωνικές και ηθικο- αισθητικές αναζητήσεις.
Στην ποίηση του υπάρχει πέρα από την γνώση της γλώσσας, μια δυναμική, που παρασύρει και σαγηνεύει τον αναγνώστη.
Ο ίδιος σαν άνθρωπος δεν ήταν πολύ και σε πολλούς συμπαθής, όμως η ποίησή του κέρδισε το πλατύ κοινό και εισχώρησε σε πιο λαϊκές τάξεις (υπήρξε πολύ αγαπητός ποιητής) και διαβάστηκε από ανθρώπους που δεν είχαν σχέση με την ποίηση.
Η κριτική του ματιά, κυνική (στο βάθος μελαγχολική- ρομαντική) (καρικατούρες και “grotesque) με την χροιά του βρετανικού φλέγματος πάντα, δεν άφησε ασχολίαστο το περιβάλλον και τους ανθρώπους που το κατοικούν. Υπήρξε ένας τοπικιστής ένας καθαρά Άγγλος ποιητής.
Swear words: Xρησιμοποίησε τις ‘Swear words; και έδωσε αμεσότητα οικειότητα και λαϊκότητα, στον ποιητικό λόγο. Αυτές οι ακατάλληλες λέξεις, βρόμικες, προσβλητικές, κατώτερες, ήρθαν να εναντιωθούν σε ότι προϋπήρχε στην αγγλική ποίηση και μην ξεχνάμε στην περίοδο 1950- 60 ο Philip Larkin συμπορεύτηκε με τους ποιητές της λογοτεχνικής κίνησης, ‘THE MOVEMENT’ τους: Kingsley Amis, Elizabeth Jennings, Thom Gunn, John Wain, D J Enright and Robert Conquest.
Το τέλος του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου άφησε τον κόσμο με μια αίσθηση ματαιότητας κούραση ψυχικής, αμφισβήτηση – δεν είχε περάσει πολύς χρόνος από το τέλος του πρώτου παγκόσμιου πολέμου- αποξένωσης, όπου το άτομο νοιώθει μόνο και αποκομμένο από το σύνολο της κοινωνίας, μια κοινωνία που την αμφισβητεί και που το κράτος και η εικόνα του, αφήνει δυσάρεστες σκέψεις και αισθήματα στον σύγχρονο άνθρωπο. Ένας κυνισμός αναπτύχθηκε τότε, στους κόλπους των ποιητών, ένας ατομικισμός με όλα τα αρνητικά χαρακτηριστικά.
Ο Philip Larkin υπήρξε κυνικός ή στωικός αναρωτιέμαι…
When a man’s too ill or old to work
We punish him.
Βαθειά ρομαντικός κατά την γνώμη μου και με πολλές ανασφάλειες, πιστεύω έβαλε την μάσκα του κυνικού για να δώσει χρόνο στον εαυτόν του να καταλάβει, να δυναμώσει, να ζήσει όσο πιο φυσιολογικά μπορούσε, έδωσε χρόνο στον εαυτόν του, να επεξεργαστεί την ποίηση και να γεφυρώσει το ποιητικό χθες με τον δικό του present χρόνο και κυρίως χρόνο για να χαρεί…
Μαρία Πανούτσου (Φυλλομετρώντας τον Philip Larkin).
AFTERNOONS
Summer is fading:
The leaves fall in ones and twos
From trees bordering
The new recreation ground.
In the hollows of afternoons
Young mothers assemble
At swing and sandpit
Setting free their children.
Behind them, at intervals,
Stand husbands in skilled trades,
An estateful of washing,
And the albums, lettered
Our Wedding, lying
Near the television:
Before them, the wind
Is ruining their courting-places
That are still courting-places
(But the lovers are all in school),
And their children, so intent on
Finding more unripe acorns,
Expect to be taken home.
Their beauty has thickened.
Something is pushing them
To the side of their own lives.
An Arundel Tomb
Side by side, their faces blurred,
The earl and countess lie in stone,
Their proper habits vaguely shown
As jointed armour, stiffened pleat,
And that faint hint of the absurd—
The little dogs under their feet.
Such plainness of the pre-baroque
Hardly involves the eye, until
It meets his left-hand gauntlet, still
Clasped empty in the other; and
One sees, with a sharp tender shock,
His hand withdrawn, holding her hand.
They would not think to lie so long.
Such faithfulness in effigy
Was just a detail friends would see:
A sculptor’s sweet commissioned grace
Thrown off in helping to prolong
The Latin names around the base.
They would not guess how early in
Their supine stationary voyage
The air would change to soundless damage,
Turn the old tenantry away;
How soon succeeding eyes begin
To look, not read. Rigidly they
Persisted, linked, through lengths and breadths
Of time. Snow fell, undated. Light
Each summer thronged the glass. A bright
Litter of birdcalls strewed the same
Bone-riddled ground. And up the paths
The endless altered people came,
Washing at their identity.
Now, helpless in the hollow of
An unarmorial age, a trough
Of smoke in slow suspended skeins
Above their scrap of history,
Only an attitude remains:
Time has transfigured them into
Untruth. The stone fidelity
They hardly meant has come to be
Their final blazon, and to prove
Our almost-instinct almost true:
What will survive of us is love.
To My Wife
Choice of you shuts up that peacock-fan
The future was, in which temptingly spread
All that elaborative nature can.
Matchless potential! but unlimited
Only so long as I elected nothing;
Simply to choose stopped all ways up but one,
And sent the tease-birds from the bushes flapping.
No future now. I and you now, alone.
So for your face I have exchanged all faces,
For your few properties bargained the brisk
Baggage, the mask-and-magic-man’s regalia.
Now you become my boredom and my failure,
Another way of suffering, a risk,
A heavier-than-air hypostasis.
Annus Mirabilis
Φίλιπ Λάρκιν, απόδοση: Νίκος Φωκάς
Η σεξουαλική απελευθέρωση
ξεκίνησε το εξήντα τρία
(μόλις είχε χαθεί για μένα η ευκαιρία)
με την αποκατάσταση της Τσάτερλυ
και πριν απ’ το πρώτο λεύκωμα των Μπητλ.
Ως τότε δεν υπήρχε παρά η βέρα
κάτι να πούμε σαν παζάρι
τσακώματα για «να την πάρει»
μια καταισχύνη που άρχιζε από τα δεκάξι
και απλωνόταν στο κάθε τι από εκεί και πέρα.
Και ξαφνικά κατάκατσε για πάντα η φαγωμάρα
κι όλοι αιστανθήκαν όμοια
και γίνηκε η ζωή μόνο προνόμια
λαμπρή διάρρηξη τραπέζης,
ένα παιχνίδι που κερδίζεις όσο παίζεις.
Ποτέ λοιπόν η ζωή δεν ήταν πιο καλή
παρά το εξήντατρία
με την αποκατάσταση της Τσάτερλυ
και πριν από το πρώτο λεύκωμα των Μπητλ.
(Μόλις είχε χαθεί για μένα η ευκαιρία)
Δέρμα
Φίλιπ Λάρκιν, απόδοση: Νίκος Φωκάς
Καθημερνό κι υπάκουο ρούχο
Δε γίνεται να ’χεις για πάντα τούτη την
Αμίμητη νεαρή επιφάνεια.
Μάθε γραμμή-γραμμή το ρόλο σου:
θυμός, διασκέδαση, ύπνος·
Τα λίγα βλοσυρά σημάδια
Του αέρα του διαρκούς και βάναυσου,
Άμμου φορέα – του χρόνου·
Πρέπει να προστυχέψεις, να ωριμάσεις
Σε σάκκο χαλαρό
Πού κουβαλάει ένα βρωμιάρικο όνομα.
Στέγνωσε, αγρίεψε, ξετσιτώσου·
Και να με συμπαθάς που δεν
Κατάφερα να βρω για να σε βάλω
Όσο ήσουν νέο, τίποτα ξεδιάντροπα
Ξενύχτια η πανηγύρια
Στα οποία τα ρούχα έχουν δικαίωμα
Ωσότου αλλάξει η μόδα.
Η συζήτηση στο κρεβάτι
Η συζήτηση στο κρεβάτι θα ‘πρεπε να ‘ταν απλούστερη
Μα να ξαπλώνεις μαζί έχει ρίζες βαθιές:
Έμβλημα ειλικρίνειας μεταξύ δυο ανθρώπων.
Ωστόσο όλο και περισσότερος χρόνος φεύγει σιωπηλά.
Ενώ έξω, του ανέμου η ατελής πνοή,
Διασκορπίζει τα σύννεφα στους αιθέρες
Και πόλεις σκοτεινές στοιβάζονται στον ορίζοντα.
Τίποτα απ’ όλα αυτά δε νοιάζεται για μας
Τίποτα τώρα δεν μας λέει γιατί
Σ’ αυτήν τη μοναδική απόσταση από τη μοναξιά
Γίνεται ακόμα πιο δύσκολο
Να βρει κανείς λέξεις συνάμα αληθινές κι ευγενικές
Ή έστω μη αναληθείς και μη αγενείς.—-
Μετάφραση Σπύρος Δόικας
Philip Arthur Larkin (1922-1985)
Οι γερο-ανόητοι
Φίλιπ Λάρκιν, απόδοση: Νίκος Φωκάς
Τι να νομίζουν πως συνέβηκε οι γερο-ανόητοι
Και κατάντησαν έτσι; Μήπως τα ’χα θαρρούν
Πώς δείχνει μεγαλύτερη ωριμότητα να σου κρεμά ή μασέλα, να σου στάζει;
Να κατουριέσαι συνεχώς, να μη θυμάσαι
Ποιος ήρθε το πρωί; ή πώς αρκεί να το ’θελαν
Και θα γίνονταν όλα καθώς πριν, όπως όταν χόρευαν οληνύχτα
Ή πήγαιναν ατό γάμο τους ή κάνανε το επ’ ώμου ένα Σεπτέμβρη;
Ή μήπως και φαντάζονται ότι αλήθεια
Δεν έχει διαφορά και πάντα τους φέρονταν σα σακάτες ή πιωμένοι
Ή ότι περνούσαν μέρες καθιστοί σε μια απερίσπαστη και ρηχή ρέμβη.
Κοιτάζοντας το φως ν’ αλλάζει θέση; Αν όχι (κι έτσι σίγουρα είναι), τι παράξενο!
Πώς δεν ουρλιάζουν;
Στο θάνατο σκορπάς· τα μόρια πού σε αποτελούσαν
Εξαπολύονται και μακραίνουν το να απ’ τ’ άλλο επ’ άπειρο
Χωρίς κανένα μάρτυρα. Όλα είναι λήθη, πράγματι:
Την είχαμε και πριν μα επρόκειτο να λήξει
Και χώνευε ολοένα μέσα σ’ ένα απαράμιλλον αγώνα
Για να εξανθήσει το εκατομμυριόφυλλο λουλούδι του
Να ’σαι εδώ κάτω· την επόμενη φορά μη φανταστείς
Πώς θα ‘ναι αλλιώτικα. Να τα πρώτα σημάδια:
Να μην ξέρεις το πώς, να μην ακούς το ποιος, να ’χεις χαμένη
Την ικανότητα εκλογής· η όψη τους το λέει για πού τραβούν:
Σταχτιά μαλλιά, παλάμες σαύρας, μούτρο όλο ζάρα σαν ξερό δαμάσκηνο
Μα δεν τα βλέπουν όλα αυτά!
Γέρος ίσως θα πει να ’χεις δωμάτια φωτισμένα
Μέσ’ το μυαλό και μέσα εκεί κάποιους πού παριστάνουν
Γνωστούς πού ωστόσο αναρωτιέσαι ποιοι ’ναι· καθένας τους διαγράφεται
Σαν κάτι οδυνηρά χαμένο πού ανακτήθηκε, μπαίνοντας από πόρτες γνώριμες.
Ακουμπώντας μια λάμπα, μειδιώντας από ένα σκαλοπάτι, παίρνοντας
Ένα γνωστό βιβλίο από το ράφι· κι άλλοτε
Μονάχα τα δωμάτια με καρέκλες και φωτιά στο τζάκι
Τον ανθισμένο θάμνο στο παράθυρο ή του ήλιου
Την αμυδρή στον τοίχο φιλικότητα κάποια μοναχική
Αποβροχάρικη βραδιά μεσοκαλόκαιρου. Εκεί ζουν,
Όχι στο τώρα και στο εδώ, μα εκεί πού γίνηκαν τα πάντα, κάποτε.
Και να γιατί έχουν
Ύφος αμήχανο απουσίας, καθώς πασχίζουν να ’ναι εκεί
Ενώ είναι εδώ. Γιατί μακραίνουν τα δωμάτια πιο πολύ, αφήνοντας
Αναρμόδιο κρύο, την εύλογη φθορά κάθε φορά
Της εισπνοής κι εκπνοής· κι αυτούς τους ίδιους μαζεμένους κάτω από
Το Έβερεστ τού αφανισμού, τους γερο-ανόητους. που δεν αντιλαμβάνονται
Τι κοντά που ’ναι. Να τι τους κάνει σίγουρα να μη διαμαρτύρονται:
Η κορυφή ολοφάνερη, απ’ όπου κι αν βρεθούμε
Γι’ αυτούς σημαίνει υψωματάκι. Μα δε βλέπουν ποτέ
Τι τους τραβά προς τα πίσω και πως θα λήξουν όλα; Ούτε τη νύχτα.
Ούτε όταν οι άγνωστοι έρχονται; Ποτέ όσο διαρκούν
Τ’ αποτροπιαστικά τους ξεμωράματα;
Έ, Μια μέρα θα το μάθουμε.
Έρευνα και παρουσίαση Μαρία Πανούτσου. Αθήνα 2019
Οι μεταφράσεις είναι των:
Νίκος Φωκάς.
Κώστας Κουτσουρέλης. http://www.koutsourelis.gr/index1.php?do=biografiko
Σπύρος Δόικας. https://www.translatum.gr/forum/index.php?topic=55905.0
[Copyright©ΜαρίαΣκουλαρίκου-Πανούτσου]
Επιμέλεια: Αλεξία Κατσαβού
Η Μαρία Πανούτσου γεννήθηκε στην Αθήνα και υπηρετεί το θέατρο και την ποίηση από το 1979. Σπούδασε μουσική, χορό, θέατρο, ζωγραφική και φωτογραφία στην Ελλάδα, Αγγλία, Πολωνία. Έχει ταξιδεύσει για σπουδές και για συμμετοχή σε Διεθνή Φεστιβάλ θεάτρου, με το Θέατρο Τομή, στην Αγγλία, Σκωτία, Ρουμανία, Γεωργία, Γερμανία, Γαλλία, Πολωνία, Ιταλία, Κύπρο. Έζησε στην παιδική της ηλικία στο Ιράκ, στην Κύπρο και στο Λίβανο. Ξεκίνησε πολύ μικρή το χορό και το θέατρο και με την πρώτη της σκηνοθετική δουλειά βραβεύτηκε με πέντε βραβεία στο Φεστιβάλ Ιθάκης. Σκηνοθεσίας, καλύτερης παράστασης, καλύτερης παρουσίασης νεοελληνικού έργου, βραβείο γυναικείου ρόλου και έπαινος ανδρικού.
Τώρα ζει, εργάζεται και μοιράζεται την ζωή της μεταξύ Αθήνας, Κέας και Λονδίνου. Είναι απόφοιτος του Έκτου Γυμνασίου Θηλαίων. Διπλωματούχος της Σχολής Κλασσικού χορού Ε. Ζουρούδη. Διπλωματούχος της Επαγγελματικής σχολής Θεάτρου Αθηνών Έχει σπουδάσει στο GROTOWSKI LABORATORIUM στο Βρότσλαβ της Πολωνίας. Τελειόφοιτος του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών.
Σπούδασε στο Open University of London Humanities – Ανθρωπιστικές σπουδές, και συμπλήρωσε την μελέτη της για την Αρχαία Ελληνική Τραγωδία με την παρακολούθηση: Αθηναϊκή Δημοκρατία, 5ος αιώνας, στο Open University of London.
Παράλληλα με το θέατρο και την τέχνη η Μαρία Πανούτσου έχει εκδώσει 3 ποιητικές συλλογές, «ΚΑΛΕΣΜΑΤΑ», «SALUADER» και «ΠΕΡΠΑΤΩΝΤΑΣ ΣΤΟ ΔΑΚΤΥΛΙΟ ΤΟΥ ΚΡΟΝΟΥ ή ΟΙ ΕΞΟΜΟΛΟΓΗΣΕΙΣ ΕΝΟΣΑΝΔΡΑ ΑΠΟ ΤΟ CITY» που έχουν εξαντληθεί και ετοιμάζει την έκδοση της νέας ποιητικής συλλογής με τίτλο «Η ΠΟΛΗ».
Μελέτησε Ζωγραφική και Αγιογραφία με τον ζωγράφο Δ. Πάλμα, και Κεραμική με τον γλύπτη Ν. Σκλαβενίτη. Ζωγραφίζει από το 1982 και χρησιμοποιεί ποικίλα υλικά για τον σκοπό αυτόν. Δουλεύει τον πηλό κατασκευάζοντας έργα αποκλειστικά με το χέρι και όχι με τον τροχό. Με την Φωτογραφία και τις αρχές της κινηματογραφικής τέχνης, ασχολήθηκε την περίοδο 1980-90 όπου έγινε δεκτή και στο International Film school of London.
Επίσης στο θέατρο παρουσιάζει θεατρικές παραγωγές όταν έχει να πει κάτι που την απασχολεί πολύ. Μελετά το ανέβασμα έργου του Σταμάτη Πολενάκη και του κύπριου ποιητή, Ανδρέα Τιμοθέου… Τελευταία θεατρική δουλειά της, 2015 με την παράσταση «Άσπρο Φως Ιστορίες έρωτα και αναρχίας» στο θέατρο Ειλισσός.
