Κείμενα Ανησυχίας
Ριχάρδου III
Ουίλλιαμ Σαίξπηρ
( Σκέψεις σε τρία μέρη )
Γράφει η Μαρία Πανούτσου
Η Εκκλησιαστική ιστορία του Άγγλου μοναχού Bede – άγιος Bede, παραμένει το μόνο έργο δια του οποίου γίνεται γνωστός ο αρχικός Αγγλοσαξονικό Μεσαίων. Ο Bede είναι μια μεγάλη μορφή των γραμμάτων στην Αγγλοσαξονική περίοδο, άξια να ερμηνευθεί και να μελετηθεί από μόνης της. Η κατάκτηση της νήσου από τους Νορμανδούς είχε σαν αποτέλεσμα να ομιλούν την Γαλλική ένα μεγάλο μέρος των κατοίκων. Οι μαρτυρίες λένε ότι οι μορφωμένοι Άγγλοι μιλούσαν την λατινική. Η αγγλική παραμένει γλώσσα του λαού που όμως αρχίζει να επιβάλλεται κυρίως κατά τον 14ον αιώνα.
Ο 16 αιώνας παρουσιάζει τα ίδια χαρακτηριστικά με την ύπαρξη των τεχνών στην Ευρώπη, απ΄ όπου και προέρχεται ο δικός της πρώτος λογοτεχνικός κόσμος με το υλικό του.
Ο George Gascoigne μια προσωπικότητα με πολλές αποτυχίες με ό,τι καταπιάστηκε στην ζωή του, εκτός της ποίησης.
Sing lullaby, as women do,
Wherewith they bring their babes to rest,
And lullaby can I sing too
As womanly as can the best.
With lullaby they still the child,
And if I be not much beguiled,
Full many wanton babes have I
Which must be stilled with lullaby.
Ο George Gascoigne υπήρξε κτηματίας, πολιτικός, πολεμιστής και ποιητής, άνοιξε τους δρόμους για κάθε λογοτεχνικό είδος, κωμωδία, σάτιρα, τραγωδία. Η περίοδος 1575-1580 καλείται η αρχή της Ελισαβετιανής εποχής και αποτελείται από προσπάθειες που να δικαιολογούν την ονομασία της ως η πρώτη χρυσή περίοδος, της λογοτεχνίας στο μοναχικό αυτό νησί.
Τρεις λογοτέχνες κυριαρχούν την περίοδο αυτή.
John Lyly, John Skelton, Stephen Hawes , Philip Sidney , Edmund Spenser
Το είδος όμως που πραγματικά μεγαλούργησε και αξίζει κανείς να ασχοληθεί και μελετήσει είναι το θέατρο της περιόδου αυτής. Το Θέατρο μια λαϊκή δημιουργία με κληρονομιά τις καλύτερες παραδόσεις της Ευρώπης στις τέχνες και στην λογοτεχνία, με πολλά στοιχεία ιστορικά, κατόρθωσε να παρουσιάζει θεατρικές παραστάσεις στο κύκλο του βασιλιά και των ευγενών αλλά και στο λαό χωρίς να αλλάζει την μορφή της παράστασης.
To 1575 o όμιλος του κόμητος του Leicester, Robert Dudley ο πρώτος, εγκαταστάθηκε στο Λονδίνο και σε διάστημα χρονικά μικρό, άνοιξαν στην Αγγλία επτά θέατρα. Συγγραφείς όπως o Philip Massinger , ο Christopher Marlowe, ο Robert Green, σε διαφορετικό βαθμό και διαφορετικό τρόπο άνοιξαν τον δρόμο για την ιδιοφυΐα του Σαίξπηρ.
Έκτος του Σαίξπηρ και άλλοι θεατρικοί συγγραφείς όπως Ben Jonson, William Powley, Thomas Dekker, John Ford, Thomas Haywood, έγραψαν την ίδια εποχή με τον Σαίξπηρ.
Σε όλο αυτό το κλίμα η φιλοσοφία που αναπτύσσεται στήριξε και βοήθησε την ανάπτυξη της λογοτεχνίας και της τέχνης πριν γνωρίσει δύσκολες στιγμές στο 17 αιώνα.
β΄
Θέλω να παρουσιάσω ένα στοιχείο από το έργο του Σαίξπηρ Ριχάρδος ΙΙΙ που με οδήγησε γράψω την σημείωση αυτή ου θα μπορούσε να έχει τον τίτλο: ’ Ριχάρδου III και οι σύγχρονες βάσεις για το το θέατρο του μέλλοντος’.
Το έργο Ριχάρδος ο τρίτος, γράφτηκε περίπου 1591 με 1593 ίσως και προς το τέλος του 1594. Βρισκόμαστε στον 16 αιώνα στα χρόνια δηλαδή που έζησε Σαίξπηρ και που συμπίπτουν με την Αγγλική αναγέννηση.
Μια περίοδος θαυμαστής δημιουργικότητας σε όλους τους τομείς, αλλά και εποχή τρομακτικής βιαιότητας, την οποία βιώνει καθημερινά όχι μόνο ως πράξη βίας μεταξύ των πολιτών αλλά και ως θέαμα. Ας θυμηθούμε λίγο στην εποχή της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, ανάλογα θεάματα -βασανιστήρια, με θύματα άλλοτε θρησκειών, εθνοτήτων, αιχμαλώτων, όλοι εχθροί της Ρώμης, που βασανίζονται όχι κρυφά αλλά φανερά μπροστά στα μάτια του λαού. Το ίδιο συναντάμε και στο νησί, την Βρετανία στα χρόνια του Σαίξπηρ.
Το έργο του Μακιαβέλι* και γενικότερα η επίδραση της λογοτεχνίας και του πολιτισμού της Ιταλίας στην διαμόρφωση του πολιτισμού την εποχή εκείνη της Αγγλία και ιδιαίτερα στον Σαίξπηρ. Ο Σαίξπηρ βέβαια δεν χρειαζόταν μόνο το υλικό αυτό που ερχόταν από βιβλία, ή ανθρώπους, ή ακούσματα. Η καθημερινότητά του, έχτιζε τον κόσμο για τον οποίο μίλησε τόσο εύστοχα. Πιστεύω επίσης πως αν και οι επιρροές είναι πολλές από την Ιταλία και την Γαλλία. η δραματουργία και η τέχνη στην Αγγλία που αναπτύχθηκε γενικότερα, ξεχωρίζουν. Το πνεύμα της πλατύτερο, πιο οικολογικό, πιο πλούσιο στις ψυχολογικές αναλύσεις και με την ανάλογη τεχνική που καλύπτει τις απαιτήσεις της αρμονίας- την εποχή εκείνη χαρακτηριστικό γνώρισμα και ζητούμενο στην τέχνη. Αυτό το τελευταίο σχόλιο είναι μια πολύ προσωπική δική μου άποψη.
Το Ιστορικό δράμα Ριχάρδος ο τρίτος, ανήκει στην τετραλογίας Ερρίκος ο στ΄ πρώτο, δεύτερο και τρίτο μέρος γραμμένο γύρω στα 1951-53.
Η Άνοδος και η πτώση της εξουσίας είναι τα θέματα των έργων αυτών. Η πιο ταπεινή και φιλοσοφημένη πλευρά του ανθρώπου που εμφανίζεται με την πτώση και η αδέκαστη αλλά και με γεμάτη συμβιβασμούς πλευρά του όταν νοιώσει ότι μπορεί να εξουσιάζει και να υλοποιήσει τις φιλοδοξίες του, οι οποίες αυξάνουν καθώς αυξάνει και η εξουσία του. Με το ιστορικό δράμα ( τραγωδία) ο Σαίξπηρ ξεχωρίζει ως δημιουργός – δραματουργός και θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι η χαρακτηριστική του συμβολή στο Αγγλικό θέατρο.
Το συγκεκριμένο έργο αν και είναι ιστορικό δράμα – το αποκαλούν και τραγωδία γιατί ο κεντρικό ήρωας ο δούκας του Γκλόστερ, ο μετέπειτα Ριχάρδος ο ΙΙΙ, κατέχει – έχει – όλα τα χαρακτηριστικά του τραγικού ήρωα.
Ο Σαίξπηρ στην ποίηση του, στα σονέτα του, εκφράζει πιο πολύ τον εαυτόν του τον μικρόκοσμο της ζωής του, τι το τρέφει, τι τον ευχαριστεί. Με τα θεατρικά του έργα αγγίζει και εξερευνά την ανθρώπινη φύση γενικότερα, το χτίσιμο της και τα επίπεδα της κοινωνίας, την σχέση του ανθρώπου με τον κλειστό χώρο- έξω από την φύση- παλάτι, εκκλησία, οικία και πως ανταποκρίνεται- αντιδρά- πια η φύση ως συναίσθημα ενοχής, υπεροχής, φόβου αλλά και πως αντιδρά σε συνεργασίες και δολοπλοκίες. Μια εικονογράφηση της κοινωνίας και της ομαδικής συλλογική ζωής, πάντα όλα αυτά, κεντημένα στο καμβά της οικονομικής πραγματικότητας.
Ο Σαίξπηρ δεν διχάζεται με τις δύο αυτές πλευρές στην τέχνη του. Διαχωρίζει τις ατομικές χάρες της ζωής, από την τραγικότητα της ζωής που εμφανίζεται από την στιγμή που ο άνθρωπος εισέρχεται στο πεδίο της μάχης, της δράσης, και στην επιλογή των μεγάλων αποφάσεων. Εκεί η ζωή μετατρέπεται σε ένα παιχνίδι επικίνδυνο, όχι μόνο για τους πρωταγωνιστές, άλλα οι επιπτώσεις της δράσης αυτής, φτάνουν μέχρι τον λαό μιας χώρας. Οι μεμονωμένες περιπτώσεις ευαισθησίας της εξουσίας για το καλό του συνόλου, εμφανίζονται ως εξαιρέσεις,
Αυτός ο διαχωρισμός προαναγγέλλει τον σύγχρονο κόσμο, ακόμη από την εποχή της Αναγέννησης. Καλλιεργήθηκε από τον Σαίξπηρ συνειδητά με το θεατρικό του έργο και με την αντίστιξη που εμφανίζεται στην προσωπική του ποίηση. Χαρακτηριστικά: Η αυτοπειθαρχία στο στίχο και στο περιεχόμενο, η ελευθερία που όμως απέχει από την ελευθεριότητα, η αυστηρότητα που σχεδόν αναγνωρίζει στον διαχωρισμό, το απαραίτητο στοιχείο για την βιολογική και κοινωνική επιβίωση του ατόμου.
Στο έργο Ριχάρδος ο τρίτος, όλα οδηγούν σε έναν και μόνο άνθρωπο, ίσως μαζί με τον Άμλετ το πιο ανθρωποκεντρικό έργο του Σαίξπηρ. Αν και στον Άμλετ έχουμε την ενσάρκωση του καλού εδώ έχουμε με τον Γκλόστερ, την απόλυτη ενσάρκωση του κακού, του απόλυτου δαίμονα και την ανάγκη της απόλυτης κάθαρσης. Έχει ενδιαφέρον να δούμε στην αρχή του έργου, πως δικαιολογεί τον εαυτόν του, για την επιλογή του στο απόλυτο κακό.
Σημ.*
Ο Νικολό Μακιαβέλι 1469-1527 ήταν Ιταλός διπλωμάτης, πολιτικός, ιστορικός, ανθρωπιστής και συγγραφέας της περιόδου της Αναγέννησης .Με τον όρο μακιαβελισμός στη στενή του έννοια εννοείται εκείνη η Πολιτική θεωρία σύμφωνα με την οποία η κυβέρνηση ή άλλοτε ο ηγεμόνας μίας χώρας, εκτιμώντας τις περιστάσεις, μεταχειρίζεται οποιοδήποτε μέσο, ηθικά ορθό ή μη, προκειμένου να προστατεύσει το κράτος του. Στην ευρεία έννοιά του ο μακιαβελισμός προσέλαβε διαφορετικό αμοραλιστικό και δημώδες περιεχόμενο, σύμφωνα με το οποίο επιτρέπεται η άρση κάθε ηθικού φραγμού, η μηχανορραφία και η δολοπλοκία για την επίτευξη προσωπικών στόχων, ακόμα και άνομων, στα πλαίσια των ρυθμιστικών κανόνων μιας κοινωνικής ομάδας ή οποιασδήποτε μορφής κοινότητας. Σε αυτή την ευρύτερη έννοιά του δε θα πρέπει να ταυτίζεται με την πολιτική θεωρία, καθώς μακιαβελιστής με την ακριβή έννοια του όρου είναι εκείνος που ασπάζεται την πολιτική διδασκαλία του Νικολό Μακιαβέλι.
https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9C%CE%B1%CE%BA%CE%B9%CE%B1%CE%B2%CE%B5%CE%BB%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82
γ΄
Ο Ριχάρδος ο ΙΙΙ ή ήρωας του Μακιαβέλι;
Ο Ριχάρδος Γ’ αποτελεί το τελευταίο έργο μιας τετραλογίας ιστορικών έργων: Ολοκληρώνει ένα δραματικό χρονικό που ξεκίνησε με τον Ερρίκο Δ’ (πρώτο μέρος) και συνεχίστηκε με τον Ερρίκο Δ΄ (δεύτερο μέρος) και τον Ερρίκο E΄ (τρίτο μέρος).
Η τετραλογία έχει κεντρικό θέμα τον Πόλεμο των Ρόδων, τον εμφύλιο πόλεμο που ξέσπασε στην Αγγλία μεταξύ των οίκων του Γιορκ και του Λάνκαστερ από το 1455 έως το 1485 για τη διαδοχή στο θρόνο.
Τα εμβλήματα των δύο οίκων, το λευκό ρόδο για το Γιορκ και το κόκκινο ρόδο για το Λάνκαστερ, έδωσαν το όνομα τους στον Πόλεμο των Ρόδων.
Ο Ριχάρδος Γ γράφτηκε το 1591 και αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα έργα του Ουίλιαμ Σαίξπηρ.
Κεντρική φιγούρα είναι ο καμπούρης και κουτσός Ριχάρδος, δούκας του Γκλόστερ, ο οποίος αναρριχάται στην εξουσία ως Ριχάρδος Γ σκοτώνοντας εχθρούς, συγγενείς, τη γυναίκα του και τους περισσότερους υποστηρικτές του, πριν φτάσει στη μάχη του Μπόσγουορθ (Battle of Bosworth Field).
Το έργο αρχίζει μ’ ένα μονόλογο, όπου ο ήρωας προλογίζει το έργο, αναλύοντας τον εαυτό του. Πρόκειται για σπάνια περίπτωση όχι μόνο στον Σαίξπηρ, αλλά και στο παγκόσμιο δραματολόγιο. Το αποκρουστικό αυτό τέρας, μ’ όλη τη φρίκη που μας προκαλεί σε κάθε του εμφάνιση, καταφέρνει να κερδίσει το θαυμασμό μας.
Γιατί δεν κρύβεται, δεν κρύβει τις προθέσεις του, μας γοητεύει και μας κάνει συνεργούς καθώς παρακολουθούμε την αναρρίχηση και την πτώση του.
Πλοκή.
Ο βασιλιάς Εδουάρδος Δ’ είναι βαριά άρρωστος κι ο αδελφός του Ριχάρδος, (ο ήρωας μας) δούκας του Γκλόστερ, εποφθαλμιά το θρόνο.
Ο Ριχάρδος σχεδιάζει να στρέψει τον Εδουάρδο Δ’ εναντίον του άλλου αδελφού τους, του Γεωργίου, δούκα του Κλάρενς, ώστε ο ίδιος να καταλάβει το θρόνο. Τελικά, ο Γεώργιος συλλαμβάνεται με την κατηγορία της εθνικής προδοσίας.
Η ανηθικότητα του Ριχάρδου ξεπερνάει τα όρια, ιδίως όταν κυνηγά την Άννα, χήρα του Εδουάρδου, πρίγκιπα της Ουαλίας.
Ο δούκας του Γκλόστερ, σκανδαλωδώς, δεν αφήνει καν τη νεκρώσιμη ακολουθία του Ερρίκου Στ’ να σταθεί εμπόδιο στα σχέδια του. Εκμεταλλεύεται το ευάλωτο της Λαίδης Άννας για να διαλύσει τις αντιστάσεις της. Τελικά, καταφέρνει να φλερτάρει την Άννα, λέγοντας της μάλιστα ότι σκότωσε τον άντρα της επειδή την αγαπούσε. Η Lady Anne Neville είναι η χήρα του πρίγκιπα Edward και η νύφη του αείμνηστου βασιλιά Henry VI. Παρόλο που ξέρει ότι ο Ριχάρδος είναι ο υπεύθυνος για τους θανάτους του συζύγου και του πεθερού της, αφήνεται στα χέρια του. Ο Συγγραφέας μας δείχνει ότι μέσα στην απέχθεια και την αδυναμία της υπάρχει δείγμα ότι γοητεύτηκε από την άμεση- φανερή- φθονερή προσωπικότητα του Ριχάρδου. Και τα δυο πρόσωπο είναι υπαρκτά ιστορικά πρόσωπα και όχι πλάσματα της φαντασίας του συγγραφέα.
Όταν ο βασιλιάς Εδουάρδος Δ’ πεθαίνει, αναζωπυρώνονται οι βλέψεις του δούκα του Γκλόστερ για το θρόνο. Χωρίς ν’ αφήνει τίποτε στην τύχη, σχεδιάζει το θάνατο του αδελφού του Κλάρενς (ο Γεώργιος, δούκας του Κλάρενς) στον Πύργο του Λονδίνου από πνιγμό σ’ ένα βαρέλι κρασί.
Έτσι, ο δούκας του Γκλόστερ θα κληθεί ν’ αναλάβει το θρόνο έως ότου ο Εδουάρδος Ε’, γιος και διάδοχος του Εδουάρδου Δ’, φτάσει σε ηλικία να κυβερνήσει.
Ο Μπάκινγχαμ και ο Ριχάρδος Γ’ στέλνουν τους γιους της βασίλισσας Ελισάβετ, Γκρέι και Ντόρσετ, στο κάστρο του Πόμφρετ. Η βασίλισσα Ελισάβετ κι ο γιος της Ριχάρδος (δούκας του Γιορκ) κρύβονται. Υπό το πρόσχημα της προστασίας, ο Ριχάρδος βάζει τον Εδουάρδο Ε’ (πρίγκιπα της Ουαλίας) και τον αδελφό του, δούκα του Γιορκ, να μείνουν στον Πύργο του Λονδίνου, όπου έχουν δολοφονηθεί ο Γκλόστερ, ο Ερρίκος Στ’ και ο Γεώργιος. Ο Ριχάρδος Γ’ φυλακίζει τους συγγενείς της χήρας του Εδουάρδου Ρίβερς, Βον και Γκρέι, που παραμένουν πιστοί στον Εδουάρδο και οι οποίοι τελικά αποκεφαλίζονται στο κάστρο του Πόμφρετ.
Στον Πύργο του Λονδίνου, ο Ριχάρδος Γ’ αποκεφαλίζει τον λόρδο Χέιστινγκς με την κατηγορία της εθνικής προδοσίας. Χωρίς την υπεράσπιση των λόρδων πια, ο Ριχάρδος Γ’ βάζει τον Μπάκινγχαμ να διαδώσει φήμες ότι ο βασιλιάς Εδουάρδος Δ’ και τα παιδιά του είναι νόθα. Ο Ριχάρδος οργανώνει να του παραδοθεί δημόσια το στέμμα, προσποιούμενος μάλιστα ότι διστάζει ν’ αναλάβει τη βασιλεία.
Αν άφησα να τρέξει λίγο η πλοκή του έργου (δράσεις) ήθελα να φανεί αυτό που ο συγγραφέας επιδίωκε με τα έργα αυτά να δείξει τις εγκληματικές πράξεις που συνόδευε την εξουσία. Τα ονόματα της δράσης και τα αξιώματά τους είναι το εφιαλτικό των πράξεων αλλά εδώ και την μαστοριά του Σαίξπηρ, Πως κατορθώνει σε ένα τόσο δυσάρεστο και βαρετό θέμα και πλοκή να δημιουργήσει ένα μοναδικό δοκίμιο -θεατρικό έργο -ποίημα, άφταστης λογοτεχνικής αξίας, με θέμα την παραμόρφωση που δημιουργεί η εξουσία στον άνθρωπο.
Το έργο Ριχάρδος Γ΄ μας ενημερώνει μεθοδικά για την πορεία της εξουσίας και τα σημάδια της, στην ιστορία.
Το να διαβάσεις κανείς το κείμενο μεταφρασμένο ή ακόμη καλύτερα και μέρος του με την βοήθεια λεξικού ή άλλου βοηθήματος στην γλώσσα που γράφτηκε στην γλώσσα του Σαίξπηρ είναι μια πράξη σεβασμού σε έναν μεγάλο συγγραφέα σε μια σημαντικών δική μας ΣΥΝΆΝΤΗΣΗ.
Επίλογος
Ριχάρδος ο ΙΙΙ. Ένα ρεαλιστικό, προφητικό έργο γραμμένο με λυρισμό και χιούμορ που το μετατρέπει σε σύγχρονο θεατρικό έργο δράσης.
Στον Ερρίκο τον Στ΄ στο γ’ μέρος εμφανίζεται ο Γκλόστερ ο μετέπειτα βασιλιάς Ριχάρδος ο ΙΙΙ και λέει:
Ι have no brother,
I am like no brother;.
And this word ‘love,’
which greybeards call divine,.
Be resident in men like one another. And not in me: I am myself alone.
( Ελεύθερη μετάφραση ενδεικτική )
Δεν έχω αδελφό.
Είναι σαν ν α μην έχω αδελφό.
Και αυτή η λέξη αγάπη που οι γκρίζες γενειάδες αποκαλούν θεϊκή.
Εσείς ζείστε με τους ανθρώπους
Ο ένας με τον άλλον
Όχι εγώ.
Εγώ είμαι με τον εαυτόν μου
Θα κλείσω το γ΄ και τελευταίο μέρος αυτού του σημειώματος με ένα ερώτημα που έχει ειπωθεί ήδη πολλές φορές μήπως η ιστορία είναι πιο ενδιαφέρουσα από το θεατρικό έργο τέχνης με την έννοια ότι στην Ιστορία της Αγγλίας ως παράδειγμα, ο Ριχάρδος ο τρίτος δεν είναι ο ακριβώς ο διαβολικός άρχων του Σαίξπηρ αλλά μία ακόμη πολύ ενδιαφέρουσα σύγχρονη ιστορική προσωπικότητα.
—–
Η Μαρία Πανούτσου γεννήθηκε στην Αθήνα και υπηρετεί το θέατρο και την ποίηση από το 1979. Σπούδασε μουσική, χορό, θέατρο, ζωγραφική και φωτογραφία στην Ελλάδα, Αγγλία, Πολωνία. Έχει ταξιδεύσει για σπουδές και για συμμετοχή σε Διεθνή Φεστιβάλ θεάτρου, με το Θέατρο Τομή, στην Αγγλία, Σκωτία, Ρουμανία, Γεωργία, Γερμανία, Γαλλία, Πολωνία, Ιταλία, Κύπρο. Έζησε στην παιδική της ηλικία στο Ιράκ, στην Κύπρο και στο Λίβανο. Ξεκίνησε πολύ μικρή το χορό και το θέατρο και με την πρώτη της σκηνοθετική δουλειά βραβεύτηκε με πέντε βραβεία στο Φεστιβάλ Ιθάκης. Σκηνοθεσίας, καλύτερης παράστασης, καλύτερης παρουσίασης νεοελληνικού έργου, βραβείο γυναικείου ρόλου και έπαινος ανδρικού.
Τώρα ζει, εργάζεται και μοιράζεται την ζωή της μεταξύ Αθήνας, Κέας και Λονδίνου. Είναι απόφοιτος του Έκτου Γυμνασίου Θηλαίων. Διπλωματούχος της Σχολής Κλασσικού χορού Ε. Ζουρούδη. Διπλωματούχος της Επαγγελματικής σχολής Θεάτρου Αθηνών Έχει σπουδάσει στο GROTOWSKI LABORATORIUM στο Βρότσλαβ της Πολωνίας. Τελειόφοιτος του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών.
Σπούδασε στο Open University of London Humanities – Ανθρωπιστικές σπουδές, και συμπλήρωσε την μελέτη της για την Αρχαία Ελληνική Τραγωδία με την παρακολούθηση: Αθηναϊκή Δημοκρατία, 5ος αιώνας, στο Open University of London.
Παράλληλα με το θέατρο και την τέχνη η Μαρία Πανούτσου έχει εκδώσει 3 ποιητικές συλλογές, «ΚΑΛΕΣΜΑΤΑ», «SALUADER» και «ΠΕΡΠΑΤΩΝΤΑΣ ΣΤΟ ΔΑΚΤΥΛΙΟ ΤΟΥ ΚΡΟΝΟΥ ή ΟΙ ΕΞΟΜΟΛΟΓΗΣΕΙΣ ΕΝΟΣΑΝΔΡΑ ΑΠΟ ΤΟ CITY» που έχουν εξαντληθεί και ετοιμάζει την έκδοση της νέας ποιητικής συλλογής με τίτλο «Η ΠΟΛΗ».
Μελέτησε Ζωγραφική και Αγιογραφία με τον ζωγράφο Δ. Πάλμα, και Κεραμική με τον γλύπτη Ν. Σκλαβενίτη. Ζωγραφίζει από το 1982 και χρησιμοποιεί ποικίλα υλικά για τον σκοπό αυτόν. Δουλεύει τον πηλό κατασκευάζοντας έργα αποκλειστικά με το χέρι και όχι με τον τροχό. Με την Φωτογραφία και τις αρχές της κινηματογραφικής τέχνης, ασχολήθηκε την περίοδο 1980-90 όπου έγινε δεκτή και στο International Film school of London.
Επίσης στο θέατρο παρουσιάζει θεατρικές παραγωγές όταν έχει να πει κάτι που την απασχολεί πολύ. Μελετά το ανέβασμα έργου του Σταμάτη Πολενάκη και του κύπριου ποιητή, Ανδρέα Τιμοθέου… Τελευταία θεατρική δουλειά της, 2015 με την παράσταση «Άσπρο Φως Ιστορίες έρωτα και αναρχίας» στο θέατρο Ειλισσός.
