Δελτίο Τύπου
Ο Δημήτρης Αληθεινός στη Roma Gallery
Η Roma Gallery έχει τη χαρά και την τιμή να ανοίγει την νέα σεζόν με έναν από τους πιο σημαντικούς Έλληνες εικαστικούς καλλιτέχνες, τον Δημήτρη Αληθεινό, με έργα της περιόδου 2000-2010.
Ο Δημήτρης Αληθεινός συγκαταλέγεται ανάμεσα σε αυτούς που εξακολουθούν από τη δεκαετία του ’70 έως τις μέρες μας, να διαμορφώνουν με τον διάλογο του έργου τους την ιστορία της σύγχρονης ελληνικής τέχνης. Είναι ένας πρωτοπόρος που εργάζεται παραγωγικά και ακατάπαυστα, επικεντρωμένος σταθερά στους κοινωνικούς προβληματισμούς της εποχής μας, στην έρευνα της εικαστικής γλώσσας και στα ερωτηματικά που τίθενται, σε διεθνές επίπεδο.
Παράλληλα με το σημαντικό εικαστικό του έργο, το 1981 δημιούργησε τις Κατακρύψεις, ένα διεθνές έργο προσφορά στο μέλλον, που προειδοποιεί για τον κίνδυνο καταστροφής του περιβάλλοντος και εξαφάνισης του ανθρώπινου είδους. Οι Κατακρύψεις αναπτύσσονται σε ολόκληρο τον πλανήτη και μέχρι σήμερα έχουν πραγματοποιηθεί 214 από τον Βόρειο Πόλο στον Νότιο κι από την Ανατολή στη Δύση. Λίγο αργότερα το 1985, ως πράξη αντίδρασης στην εισβολή της παγκοσμιοποίησης, δημιούργησε τις δράσεις «Υπερασπίζοντας τους Πολιτισμούς του Κόσμου» και «Προσφορές», δίνοντας προτεραιότητα στη διάσωση της πολιτισμικής πολυφωνίας.
Έχει στο ενεργητικό του πολλές ατομικές και ομαδικές εκθέσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό κι εκπροσώπησε την χώρα μας σε μια σειρά Μπιενάλε μεταξύ των οποίων και η Μπιενάλε της Βενετίας, το 1997.
Το 2013 πραγματοποίησε στο ΕΜΣΤ μια μεγάλη αναδρομική έκθεση και βραβεύτηκε από την Ένωση Τεχνοκριτικών AICA Hellas για τη συμβολή του συνόλου του καλλιτεχνικού του έργου στην ιστορία της σύγχρονης ελληνικής τέχνης.
Η Κατερίνα Κοσκινά γράφει στον κατάλογο της έκθεσης:
«Στην έκθεση του Δημήτρη Αληθεινού στη Roma Gallery, παρουσιάζονται έργα της περιόδου 2000-2010, που συγκεράζουν πολλά στοιχεία από τις Κατακρύψεις, καθώς σε όλα κύριο υλικό είναι το χώμα, που δίνει ουσιαστικά χρώμα και νόημα στα έργα και τα συσχετίζει άμεσα με τη γη, τη γονιμότητα και τη σπορά. Με άλλα λόγια με την γενεσιουργό και γενετήσια διαδικασία, την καλλιέργεια και τη δημιουργία. Τα έργα αυτά θέτουν αντίστοιχα ζητήματα και παρόλο που δεν μπαίνουν σε άμεσο διάλογο με τον πραγματικό χώρο και τους πολιτισμούς άλλων ανθρώπων, αναφέρονται σε αυτούς, υπογραμμίζουν κοινές έννοιες, παροτρύνουν σε σκέψεις, προειδοποιούν, εισηγούνται προτάσεις και δίνουν έμμεσα απαντήσεις».
Ιδέες και δημιουργίες του Δημήτρη Αληθεινού. Έργα, επιτελέσεις και Κατακρύψεις για τη διάσωση της πολιτισμικής πολυφωνίας και κληρονομιάς.
Ο Δημήτρης Αληθεινός από το ξεκίνημα της καλλιτεχνικής του διαδρομής στην αρχή της δεκαετίας του ’70, σε μια περίοδο έντονου πολιτικού και κοινωνικού αναβρασμού, ενέταξε στο έργο του την τρέχουσα πραγματικότητα, πολιτική και κοινωνική. Τα έργα του έγιναν η έμπρακτη θέση ή αντίθεσή του απέναντι σε ζητήματα γενικευμένα και καίρια. Εκφράζονταν με τρόπο κριτικό, προκλητικό, σκωπτικό, συχνά ωμό και ενίοτε επαναστατικό, αλλά πάντα ποιητικό και μελαγχολικό, προβάλλοντας τη δύναμη της εικαστική γλώσσας. Η παρουσία του έγινε αισθητή, εντός και εκτός Ελλάδος, κυρίως μέσα από τις performances (επιτελέσεις) που προκάλεσαν έντονες συζητήσεις και αντιδράσεις.
Μια δεκαετία αργότερα, ξεκίνησε ένας νέος κύκλος δουλειάς, με κύριο χαρακτηριστικό την απομάκρυνση του έργου από τον εκθεσιακό χώρο και την στροφή του στον δημόσιο. Δημόσιος χώρος για τον Δημήτρη Αληθεινό δεν είναι μόνο ο χώρος της πόλης εσωτερικά ή εξωτερικά, χώρος που ούτως ή άλλως χρησιμοποίησε κατά την διάρκεια των επιτελέσεων, αλλά ο χώρος στον οποίο συντελούνται γεγονότα που διαμορφώνουν την πορεία του πολιτισμού και προσδίδουν ταυτότητα σε περιοχές και λαούς. Ήδη, το 1979 μετά την performance Γραφή στο Χώρο, η οποία έλαβε χώρα εντός και εκτός της Γκαλερί Δεσμός, αποφάσισε ότι οι performances του πρέπει να εμπλουτιστούν με στοιχεία τελετής. Η εγκατάστασή του με τίτλο Αναφορά στον Μαντένια που παρουσιάστηκε τον επόμενο χρόνο στη Μπιενάλε του Παρισιού, θα σηματοδοτούσε αυτήν τη στροφή, η οποία δεν εξαντλείται στον εμπλουτισμό των δράσεων με νέα στοιχεία αλλά ταυτόχρονα δίνει στο θεατή τη δυνατότητα μιας εναλλακτικής ανάγνωσης της εικόνας που οδηγεί σε ενδοσκόπηση. Ο χώρος στον οποίο επιζητά εφεξής να κινηθεί είναι ο ζωτικός και πνευματικός χώρος των ανθρώπων, ανεξαρτήτως γεωγραφικού μήκους και πλάτους και συνόρων. Αντιμετωπίζοντας δε και τον φυσικό χώρο με την οπτική του ουμανιστή καλλιτέχνη και άρα μέσα από τα έργα και τα μνημεία της ανθρωπότητας, διαβάζει την ιστορία κάθετα, από τα ευρήματα που ήρθαν στο φως με τις ανασκαφές, μέχρι τα δημιουργήματα της σύγχρονης εποχής. Αναπόφευκτα, στρέφεται στη μελέτη άλλων πολιτισμών, προσεγγίζοντας όχι μόνο έργα τέχνης και μνημεία, αλλά γενικότερα τα έργα και τις πρακτικές των ανθρώπων, χωρίς διακρίσεις μεταξύ υψηλού και καθημερινού. Εκεί που έργα, δοξασίες, έθιμα και μύθοι ανατρέχουν στις αρχέγονες καταβολές του πολιτισμού μας.
Ο Δημήτρης Αληθεινός από τη δεκαετία του΄80, υιοθέτησε και υπηρετεί μιαν οικουμενική αντίληψη για την τέχνη, που έχει στο επίκεντρό της τη διαπολιτισμικότητα, όχι στο επίπεδο της εργαστηριακής έρευνας, της ανθρωπολογίας και της εθνολογίας; αλλά της ανακάλυψης, της σύμπραξης και του βιώματος. Τα ταξίδια που κάνει, ως «πνευματικός οδοιπόρος» [i]με τη προσήλωση του ερευνητή, γίνονται για να γνωρίσει πολιτισμούς και να διαβιώσει εκεί όπου η λατρεία των υπέρτατων δυνάμεων, το δέος για τη φύση και το σύμπαν, η επικοινωνία, ο εξαγνισμός και η θεραπεία της ψυχής, κρατούν ακόμη δεσμούς με την απαρχή της τέχνης. Επέτυχε με αυτόν τον τρόπο, να δημιουργήσει έργα, όταν και αφού έγινε αποδεκτός-γεγονός καθόλου εύκολο-, συμπράττοντας με σαμάνους, αρχηγούς και μέλη φυλών, ιερείς, τελετουργούς, επιδιώκοντας να εντοπίσει ρίζες και συγγένειες της τέχνης σε πανάρχαιες τελετές που ακόμα επιβιώνουν. Σε τελετές, όπου το έργο αντικείμενο, αν τελικά υπάρξει και δεν απορροφηθεί από τη διαδικασία, δεν ορίζεται από τη φόρμα και το τελικό απτό αποτέλεσμα όσο από την ενέργεια που φέρει και εκπέμπει. Ίσως δε σε αυτόν το χώρο θα πρέπει να αναζητηθούν και οι σχέσεις performance και θεάτρου ή θρησκευτικών και παγανιστικών ή κοινωνικών τελετών.
Το 1981, παράλληλα με το αμιγώς εικαστικό του έργο, ξεκίνησε τις Κατακρύψεις, ένα δίκτυο κρυμμένων έργων, διεσπαρμένων σε όλον τον πλανήτη, που συνεχίζει να αναπτύσσει. Μέχρι σήμερα έχουν πραγματοποιηθεί 214, από τον Βόρειο στον Νότιο Πόλο και από την Ανατολή στη Δύση. Λίγο αργότερα, το 1985, ως μια πράξη αντίδρασης στην πολιτισμική άλωση που ακολούθησε την καθηλωτική οικονομική και κοινωνική εισβολή νέων μαζικών δυτικών προτύπων, οδηγήθηκε σ’ένα κύκλο έργων που ονόμασε «Συνεργασίες» και «Προσφορές», οι οποίες επίσης βρίσκονται σε διάφορα σημεία στον κόσμο. Τα έργα αυτά, μικρά ή μεγάλα, αποτελούν το ηθικό επιστέγασμα μιας επίπονης και δύσκολης διαπολιτισμικής προσέγγισης και συνεργειών, για την υπεράσπιση της πανανθρώπινης πολιτισμικής κληρονομιάς.
Ο Δημήτρης Αληθεινός διαβάζει πολύ και επιπλέον γράφει και αρθρογραφεί. Όπως οι δύο συγγραφείς που τον επηρέασαν περισσότερο, ο A. Rimbaud και ο J. L. Borges, εμπνέεται από τη μυθολογία, τη θεολογία και τη φιλοσοφία. Παρακολουθεί μέσα από αυτό το πρίσμα ό τι σχετίζεται με τον πολιτισμό και το περιβάλλον. Οι θεωρίες που αναπτύχθηκαν τα τελευταία 30 χρόνια σχετικά με τον πλουραλισμό και την υβριδικότητα της τέχνης, η αγωνία για την ομογενοποιημένη τέχνη που καταργεί την ιστορία, τη μνήμη και την ταυτότητα των μονάδων, μαζί με την απειλή της καταστροφής του πλανήτη με υπαιτιότητα του ανθρώπου, δήθεν στο όνομα της προόδου, τόνωσαν και πιθανόν επιτάχυναν τις αναζητήσεις του. Τα έργα του, ανεξάρτητα αν είναι ορατά η μη, θέτουν δημόσια δια της διαδικασίας υλοποίησης ή κατάκρυψής τους, οικουμενικά ερωτήματα, όπως της συνέχειας και της διάσωσης του πολιτισμού, της προέλευσης του, της αναφοράς και της μνήμης, του έρωτα και της δημιουργίας ως αντίδοτα στο θάνατο, των κοινών απαρχών που μας συνδέουν με τη μητέρα φύση και το περιβάλλον, της σχέσης που συνδέει το ιερό με το ανθρώπινο, της ουσιαστικής επικοινωνίας ανεξάρτητα από κώδικες, της διαλεκτικής μεταξύ ορατού και αόρατου.
Λαμβάνοντας υπ’όψιν το εύρος του έργου του Δημήτρη Αληθεινού ως εφαρμογή και τεκμήριο της φιλοσοφίας ζωής και στάσης του ως ενεργού καλλιτέχνη αλλά και πολίτη του κόσμου, αυτονόητα προκύπτουν δύο καθοριστικής σημασίας μεγέθη που το ορίζουν, αυτά του χώρου και του χρόνου. Σύμφωνα με τον ίδιο, ο χώρος είναι ο δυνάστης και ο χρόνος ο φίλος. Παρά το φόβο της φθοράς και του τέλους, της αγωνίας και της διάρκειας, ο χρόνος δεν είναι μετρήσιμος με τον ίδιο τρόπο για όλους και σε κάθε περίπτωση κυλά χωρίς να τον μετράμε, όπως δεν μετράμε τους σφυγμούς που μας κρατάνε στη ζωή. Αντίθετα, ο χώρος είναι το πεδίο της μάχης, η κύρια αιτία της αλλοίωσης της εικόνας, είτε πρόκειται για εξωτερικό τοπίο, κοινωνικό, αστικό, υπαίθριο είτε για εσωτερικό.
Το ζήτημα του χρόνου μπαίνει έντονα, ακόμη και αν γίνεται αντιληπτός διαφορετικά από πολιτισμό σε πολιτισμό, ακόμη και αν μεγάλοι φιλόσοφοι και επιστήμονες πασχίζουν ακόμη να τον συλλάβουν και να τον ορίσουν ως έννοια, χωρίς ποτέ η θέση τους να είναι καθολικά αποδεκτή.
Πόσο κοινός είναι ο χρόνος; Πόσο κοινή η καταμέτρηση του και τα σημάδια που έχουμε ορίσει ως δείκτες; Ο χρόνος των έργων του ανθρώπου δεν είναι μετρήσιμος και προβλέψιμος. Δεν έχει προσδόκιμο όπως αυτός των όντων. Μπορεί να χαρακτηρισθεί ά-χρονος; Η αναζήτηση του χρόνου είναι συστατικό στοιχείο του έργου του Δημήτρη Αληθεινού, ο οποίος εδώ και χρόνια, προκαλεί και προτείνει να τον αντιμετωπίσουμε διαφορετικά. Το 2013, για την αναδρομική που του οργάνωσε το ΕΜΣΤ, δημιούργησε ένα νέο μνημειακό έργο, δίνοντάς του για πρώτη φορά τον κυρίαρχο ρόλο σε έκθεσή του. Παρουσίασε μιαν εγκατάσταση με περίπου 2.000 ρολόγια τοποθετημένα στο έδαφος, καλυμμένα με χώματα διαφορετικού χρώματος. Τα ρολόγια λειτουργούσαν και μπορούσε κάποιος να ακούσει την ροή του χρόνου, χωρίς όμως να διαβάζει τις στιγμές του. Αυτό που τον ώθησε στην υλοποίηση ενός τέτοιου έργου ήταν η ανάγκη ευαισθητοποίησης του κοινού απέναντι σε θέματα που αφορούν την αρμονική του σχέση με τον πλανήτη. Ήταν ο φόβος για την ταχύτατη εξάπλωση παραγόντων που τον απειλούν με αφανισμό και η επιθυμία του να μας θυμίσει ότι η Γη είναι ένας ζωντανός οργανισμός, με το δικό της εσωτερικό ρολόι και ρυθμό, που όσο λειτουργεί διασφαλίζει την ύπαρξη της και τη δική μας.
Στην έκθεση στη Γκαλερί Ρόμα, παρουσιάζονται έργα της περιόδου 2000- 2010, που συγκεράζουν πολλά στοιχεία από τις Κατακρύψεις, καθώς σε όλα, το κύριο υλικό είναι το χώμα, που δίνει ουσιαστικά χρώμα και νόημα στα έργα και τα συσχετίζει άμεσα με τη γη, τη γονιμότητα και τη σπορά. Με άλλα λόγια με την γενεσιουργό και γενετήσια διαδικασία. Θέτουν τα ίδια ζητήματα και παρόλο που δεν μπαίνουν σε διάλογο με τον πραγματικό χώρο και τους πολιτισμούς των άλλων ανθρώπων, αναφέρονται σε αυτούς, υπογραμμίζουν κοινές έννοιες, εισηγούνται προτάσεις και δίνουν έμμεσα απαντήσεις. Η πρώτη και σαφέστατη είναι η αναφορά στο τραύμα της κοινής προέλευσης της ζωής και ταυτόχρονα στη δύναμη του έρωτα. Το θηλυκό στοιχείο, καθορίζει τη ζωή και ταυτίζεται με τη δημιουργία και τη φύση. Στα υπόλοιπα έργα είναι σαφής οι αναφορές στην ανάγκη του ανθρώπου να απεικονίσει και να εξωραΐσει, δηλαδή να βάλει τη δική του σφραγίδα ως δημιουργός, στον κόσμο του. Τα φυσικά χρώματα και τα τελετουργικά σχήματα συνδέουν το παρελθόν με το παρόν και ακυρώνουν το χρόνο που έχει μεσολαβήσει. Ο χρόνος κάνει την εμφάνιση του ταυτιζόμενος με τη ορμή της φύσης και της νιότης, ως ανάμνηση, με την εικόνα μιας τούφας γυναικείων μαλλιών ή ως αναφορά στη θυσία. Η συνέχεια, πολιτισμική και ιστορική, διασφαλίζεται από τον άνθρωπο, με την τέχνη που αχνοφαίνεται πίσω από το χώμα ή και ως απειλή από τον καθηλωτικό ρυθμό των ρολογιών που αν και δεν διαβάζονται, ακούγονται, μετρούν και προειδοποιούν, όπως οι κρυμμένες στο στήθος καρδιές.
Ο Δημήτρης Αληθεινός ανήκει στους καλλιτέχνες, που οδηγείται στα έργα του από τις ιδέες και όχι από τη θεματική ή τα υλικά. Με αυτές δημιουργεί, για να γνωρίσει και ενεργεί για τη διάσωση της πολιτισμικής πολυφωνίας, μέσα αλλά και πέρα από το θεσμικό σύστημα της τέχνης. Αυτό το πετυχαίνει γιατί, όπως αναφέρει η Έφη Στρούζα που τον ήξερε καλά και συμπορεύτηκε μαζί του επαγγελματικά για δεκαετίες, γνωρίζει -και χρησιμοποιεί- «την ιδιότητα της τέχνης να παρεμβαίνει ανατρεπτικά, με τη δυναμική της ποίησης, μέσα στο κοινωνικό περιβάλλον, (και ότι) δεν συμβιβάζεται με οποιασδήποτε μορφής εξουσιαστικό σύστημα»[ii].
Κατερίνα Κοσκινά
Αύγουστος 2019
[i] Έφη Στρούζα «Και ο άνθρωπος θα σχεδιάζει τον άνθρωπο….» κατ. ALITHINOS, Diaspro Art Center, Λευκωσία, Οκτώβριος 1988
Έφη Στρούζα. Προοίμιο για την έκθεση «Το νανούρισμα της μελαγχολίας μου» Γκαλερι QBox, Αθήνα 2007.
Διάρκεια έκθεσης:
19 Σεπτεμβρίου – 19 Οκτωβρίου 2019
Ωράριο:
Κυριακή, Δευτέρα Κλειστά
Τετάρτη, Σάββατο 10:00 – 16:00
Τρίτη, Πέμπτη, Παρασκευή 1:00 – 20:00
Roma Gallery, Ρώμα 5, 10673, Αθήνα
Γεννήθηκε το Φθινόπωρο του 1990. Έχει αποφοιτήσει από το Τμήμα Δημοσίων Σχέσεων και Επικοινωνίας αλλά και από το Τμήμα Ειδικής Αγωγής του Πανεπιστημίου Αιγαίου.
Ασχολείται ερασιτεχνικά με την φωτογραφία. Η πρώτη της φωτογραφική έκθεση είχε θέμα το νησί της Φολεγάνδρου και παρουσιάστηκε στη Θεσσαλονίκη το 2017. Έχει λάβει μέρος σε ομαδικές εκθέσεις και έργα της εκτίθενται στην «Ολυμπιακή Δημοτική Πινακοθήκη Σπύρος Λούης» στο Μαρούσι στα πλαίσια της εκδήλωσης «2ο Φεστιβάλ Εικόνας Τέχνης και Πολιτισμού» για το 2017.
Αγαπά… τα παιδιά, τα βιβλία, το θέατρο, την ιταλική μουσική, την ησυχία, τη χειμωνιάτικη λιακάδα, την καλοκαιρινή βροχή, τα ταξίδια που ανανεώνουν τις ανάσες της, τη γεύση του καφέ.
Συγκινείται με… τους γενναιόδωρους ανθρώπους, την ευγένεια, τις ευχές, τα γράμματα σε σχήμα καλλιγραφικό με κόκκινο στυλό.
Επιμένει… να κοιτάζει τον ουρανό γιατί ξέρει -πια- πως δεν έχει μόνο σύννεφα αλλά έχει και ήλιο και φεγγάρι και αστέρια…
Πιστεύει… στο Αόρατο, στο Καλό, στις Συναντήσεις των ανθρώπων.
Αισθάνεται… Ευγνωμοσύνη, Εμπιστοσύνη, Ελευθερία…
Ξεκινά… και ολοκληρώνει την ημέρα της με την ίδια πάντα ευχή…
Από μικρή ονειρευόταν να σκαρώσει το δικό της περιοδικό.
