Ξεφυλλίζοντας ένα λεύκωμα το οποίο είχα φυλαγμένο από τα χρόνια του δημοτικού, το βλέμμα μου έπεσε πάνω σε μια φωτογραφία, η οποία με έκανε να σταθώ για ώρα. «Οι συμμαθητές μου και εγώ στους ανεμόμυλους», έγραφε από κάτω, ενώ λίγο πιο κάτω «Οι μύλοι μας γνέφουν. Δεν μπορούμε να αντισταθούμε στο κάλεσμά τους». Πράγματι το ρητό «μια εικόνα αξίζει χίλιες λέξεις» βρίσκει την τέλεια εφαρμογή του στην περίπτωση αυτή. Επίσης, αξίζει εκατομμύρια αναμνήσεις θα προσέθετα εγώ.
Χαρακτηριστικό γνώρισμα του νησιού μας αποτελούν οι δυο εναπομείναντες αυτοί ανεμόμυλοι, οι οποίοι βρίσκονται στο λόφο του Αγίου Νικολάου και είναι αδύνατον για κάποιον που περνά από εκεί, κυρίως από το δρόμο προς τη Φανερωμένη, να μην τους έχει δει. Μια από τις «πινελιές» που θυμίζουν ότι γεννηθήκαμε, ανατραφήκαμε και ωριμάσαμε σε νησί. Βέβαια, εκτός από τους συγκεκριμένους μύλους υπήρχαν και άλλοι: ένας στο λόφο Πατρίς (ιδιοκτησίας Γ. Περδικούρη), ένας στην παραλία της Αλυκής (ιδιοκτησίας Λιούλη), ένας στον Άγιο Γεώργιο (ιδιοκτησίας Παχή) και ένα στο λόφο Καματερού (ιδιοκτησίας ΠαππαΠαναγιώτου). Όπως φαίνεται και από τη φωτογραφία, ο ανατολικός (αριστερός) κτίστηκε το 1841 από τους αδελφούς Μυλωνά, ενώ ο δυτικός (δεξιά) από τον Κριτσίκη.
Ιστορικά, η τεχνολογία των ανεμομύλων ήρθε στην Ευρώπη από τους Άραβες το 12ο αιώνα. Στην Ελλάδα και κυρίως στο Αιγαίο η χρησιμοποίησή τους χρονολογείται από το 13ο αιώνα και συγκεκριμένα στη Σαλαμίνα, σύμφωνα με κάποιες πηγές, χρονολογούνται τον 18ο αιώνα. Λειτούργησαν, ωστόσο, μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα και αυτό γιατί την περίοδο αυτή ιδρύθηκαν στην παραλία της Σαλαμίνας οι δυο πρώτοι ατμοκίνητοι αλευρόμυλοι. Οι ανεμόμυλοι άλλαζαν συχνά ιδιοκτήτη κατά τη διάρκεια της λειτουργίας τους, ενώ οι δυο που υπάρχουν μέχρι σήμερα στο λόφο του Αγίου Νικολάου, ένας εκ των οποίων βρίσκεται σε καλή σχετικά κατάσταση, ενώ ο άλλος είναι σχεδόν κατεστραμμένος, ήταν ιδιοκτησίας των Μυλωνάδων και του Κριτσίκη.
Πλέον, μόνον εκείνοι μας θυμίζουν το σημαντικό ρόλο που διεδραμάτιζαν καθώς, εκτός από την παραγωγή ψωμιού, διέθεταν και περιβαλλοντική αξία. Από τη μια το ψωμί, το οποίο αποτελούσε βασικό είδος διατροφής, συχνά και μοναδικό. Από την άλλη, ένας ανεμόμυλος είναι μια μονάδα παραγωγής ενέργειας, η οποία δε μολύνει το περιβάλλον. Βέβαια, η σημασία τους ήταν μεγάλη και στην διατήρηση των κοινωνικών σχέσεων μεταξύ των ανθρώπων της Σαλαμίνας, αφού στους ανεμόμυλους λάμβαναν χώρα εμπορικές συμφωνίες, συγκεντρώσεις, κουτσομπολιά και πολλές φορές και συνοικέσια.
Παράλληλα, σύμφωνα με την παράδοση, οι ιερείς μετά τον Αγιασμό των Θεοφανείων, πήγαιναν εκεί για να διώξουν με τον αγιασμό τους καλικάντζαρους, ενώ υπήρχε και μια σειρά δεισιδαιμονιών με επικρατέστερη την άποψη ότι οι φτερωτές των μύλων γύριζαν πάντα αριστερά και ποτέ δεξιά. Οι μυλωνάδες ήταν οι βιομήχανοι της εποχής και προστάτης τους ο προφήτης Ηλίας, ο οποίος δεσπόζει στη βουνοκορφή, λίγο πριν από εκεί που τοποθετούνται οι μύλοι. Επρόκειτο για μια επιχείρηση οικογενειακή και οι μυλωνάδες ως βοηθούς είχαν τα νεότερα μέλη της οικογένειάς τους, τους οποίους εκπαίδευαν ώστε στο μέλλον να αναλάβουν εκείνοι τη διαχείρισή τους. Όσον αφορά την αναστήλωσή τους είναι αξιοσημείωτη η προσπάθεια του συντοπίτη μας Νότη Ανδριανού, ο οποίος με δική του πρωτοβουλία και έξοδα ανέλαβε την ανακαίνιση του ανατολικού μύλου κατά την περίοδο 1993-1994.
Ας ελπίσουμε η μοναδική πρωτοβουλία του Νότη Ανδριανού να αποτελέσει εφαλτήριο, έστω και τώρα γιατί ποτέ δεν είναι αργά άλλωστε, για την αξιοποίηση του στολιδιού αυτού για το νησί μας. Ενός χώρου που εκτός από τη λειτουργική του χρησιμότητα, θα συμβάλει και στη βελτίωση της αισθητικής της Σαλαμίνας.
Γράφει ο Λάμπρος Καπαραλιώτης.
