Η ιερή μέρα

Ασκήσεις μνήμης

Μαρία Πανούτσου

Η ιερή  μέρα

Holiday

“Never tire yourself more than necessary,

 even if you have to found

 a culture on the fatigue of your bones.” 
  Antonin Artaud

Στην περιοχή που έμενα είχε εκεί κοντά ένα μικρό μαγαζάκι με ψωμί γάλα και κάτι λίγα φαγώσιμα. Έπαιρνα το μπουκάλι με το γάλα και το καρβελάκι το ψωμί και έφευγα για το γυρισμό στο σπίτι μετά από μια εξαντλητική μέρα με δουλειά στο εργαστήρι. Με γέμιζε τόσο ό,τι παλεύαμε στο εργαστήρι, που δεν μου έλειπε τίποτα. Το Βρότσλαφ είναι μια πανέμορφη περιοχή της Πολωνίας με πολύ ενδιαφέροντες ανθρώπους, που συνδυάζει την φύση με τον πολιτισμό, την ιστορία με τον σύγχρονο κόσμο και με καθαρή την ταυτότητά του, το χρώμα και την ατμόσφαιρα μιας μοναδικής πόλης που δεν μπορείς και δεν θέλεις να ξεχάσεις. Αυτό που με σαγήνευε πιο πολύ είναι η αρχιτεκτονική της πόλης. Πόσο μου έχει λείψει αυτό από τον τόπο μου, που η ιστορία της πόλης με το ζόρι μπορείς να διακρίνεις, ίσως σε κάποια μόνο σημεία της. Εκεί στο Βρότσλαφ, σε περιβάλλει η ιστορία του τόπου σε κάθε σου βήμα.

“Τα σώματα των ηθοποιών που ασπάστηκαν την προσέγγιση του Γκροτόφσκυ είναι γυμνασμένα. Και για να είμαι πιο σωστή και σαφής, όσοι ασπάζονται την πορεία της ιστορίας  της τέχνης του ηθοποιού, από την αρχή μέχρι τις μέρες μας, οφείλουν να είναι γυμνασμένοι. 

ΟΙ ηθοποιοί του Γκροτόφσκυ ιδιαίτερα γυμνασμένοι, με ένα μοναδικό τρόπο και για ένα μοναδικό σκοπό. Στόχος τους η γνώση των ορίων τους και η εκπαίδευση όλου του συστήματος του ανθρώπου – ηθοποιού. Δηλαδή, πνεύμα, ψυχή, καρδιά, σώμα, παράδοση,  τοπική και παγκόσμια. Η παράδοση των θρησκειών επίσης, μέρος μιας καλλιέργειας,  ενώνεται σε μια γραμμή, που ορίζει ουσιαστικά την εκπαίδευση του ανθρώπου και όχι μόνο του ηθοποιού.

Τον Γκροτόφσκυ, και αυτό φάνηκε στη πορεία του, τον ενδιέφερε ο άνθρωπος. Το Θέατρο ήταν ένα σκαλοπάτι, το μέσον, για να ερευνήσει τον άνθρωπο. Η σύνθεση που έκανε και η επιμονή με την οποία λειτούργησε, θέλοντας να φέρει ένα αποτέλεσμα, δεν τον απομάκρυνε από τον τελικό του στόχο.

Σήμερα δεν ξέρω τι είναι πιο σημαντικό, οι ασκήσεις και ο τρόπος που πλησίασε τον ηθοποιό, ή η φιλοσοφική ( έμπρακτη ) του προσέγγιση, για τον άνθρωπο. Κατά την γνώμη μου και τα δυο είναι απαραίτητα. Και τα δυο είναι τέχνη και επιστήμη. Και η πειθαρχία στο σώμα και η έμπρακτη έρευνα του τι είναι άνθρωπος και τι χρειάζεται για να είναι κανείς άνθρωπος.

Τα ερωτήματα που έθεσε απλά, έξω -αισθητικά, Όπως, τι θέλεις να κάνεις με την ζωή σου,  θέλεις να κρύβεσαι ή να ξεσκεπάζεις τον εαυτόν σου-  δηλαδή να βρεις τον εαυτόν σου.

Ο Γκροτόσφσκυ μιλούσε συχνά και από παλιά για μια μέρα γιορτής. A HOLY  DAY,   HOLIDAY, Ιερή μέρα. (Συχνά όταν ξυπνώ το πρωί με χαρά και έκπληξη ανακαλύπτω μια καινούργια μέρα και λέω κοίτα είμαι ακόμη εδώ στην ζωή!) 

 Η ιερή μέρα είναι μέρα συναδέλφωσης, με τον άλλον, θέωσης του ανθρώπου μέσα στον άλλον.

Με την άδολη και άοπλη προσέγγιση του άλλου. Να γυρίσουν την πλάτη στην στείρα μοναξιά και να απομακρύνουν την υποκρισία, την υστεροβουλία. Να παύσουν να είναι κρυψίνοες και φοβισμένοι και να ξαναβρούν στην σχέση με την φύση, με τον άλλον, με το σύμπαν.

Το πλησίασμα του Γκροτόφσκυ έχει να κάνει με τον ακραίο ρομαντισμό. Γι ‘αυτό και αντιδρώ στην εκμάθηση ασκήσεων χωρίς την βάση του οικοδομήματος που προτείνει ο Γκροτόφσκυ. Εξ’ άλλου  και τις ασκήσεις να δώσεις, θα είναι άχρηστες χωρίς την ουσία της έρευνάς του που επιμένω, δεν είναι η έρευνά του, αλλά η σύνθεση των αξιών που διέπουν μια γνήσια ζωή. «Υπάρχεις, άρα υπάρχω», είναι  ένα βήμα μαζί με μια μεγάλη απόφαση, να γεννήσεις το απροσδόκητο. Πιστεύω ότι ο Γκροτόφσκυ είναι και θα είναι επίκαιρος τόσο στο θέατρο, όσο και στην τέχνη, αλλά κυρίως στον απλό  καθημερινό άνθρωπο, που με την απώλεια της φύσης, μένει αβοήθητος στο περιθώριο”. 

Έμενα σε ένα σπίτι μακριά από το κέντρο. Διέσχιζα κάθε μέρα ένα δάσος φυσικό, πρωί- πρωί με συνόδευαν τα πουλιά και οι σκίουροι μέχρι να βγω στο κεντρικό δρόμο  της περιοχής, να πάρω το λεωφορείο που θα με οδηγούσε στο εργαστήρι στο κέντρο του  Βρότσλαφ. Ήταν καλοκαίρι αλλά συχνά ήχε ψύχρα και βροχή. Το μυαλό ήταν καρφωμένο σε αυτό που συμμετείχα εκείνο τον καιρό. Τώρα που το σκέφτομαι, θαυμάζω τις διαφορετικές ιδιότητες και χαρίσματα κάθε εποχής στην ζωή ενός ανθρώπου. Αυτή η αποφασιστικότητα της νεότητας, ο χρόνος χωρίς ενδοιασμούς, πόσο δημιουργικός είναι! Το ταξίδι μου στην Πολωνία το 1980 ήταν αποτέλεσμα πολλών ερεθισμάτων. Η μουσική ου Φ. Σοπέν- το  κίνημα του ρομαντισμού –λογοτεχνία, κοινωνία, ιστορία, πολιτική, το Πολωνικό θέατρο, ο Πολωνικός κινηματογράφος, το απαγορευμένο ή το μη αναγνωρίσιμο του παγκόσμιου σύγχρονου θεάτρου, από την θεατρική πραγματικότητα του νεοελληνικού γίγνεσθαι, στην δεκαετία του ‘ 60 και τελικά, το βιβλίο, «Για ένα φτωχό Θέατρο» (Towards a Poor Theatre), το πρώτο βιβλίο που παρουσιάστηκε για τον Γκροτόφσκυ, εκτός Πολωνίας, που διάβασα το 1979. Ο χαρακτήρας του Πολωνικού λαού μέσα από τους ποιητές του. Και αναφέρω μια ποιήτρια που γνώρισα το έργο της πολύ αργότερα και πόσο τόσο όμορφα ενώθηκε με τις μνήμες μου από την πατρίδα της την Πολωνία, την ποιήτρια Βισουάβα Σιμπρόσκα. Τώρα δυό ποιήματά της, σε μετάφραση Μετάφραση Βασίλης Καραβίτη.

ΣΤΗΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟ ΚΑΘΕ ΠΟΙΗΜΑ

Στην πραγματικότητα κάθε ποίημα
Θα μπορούσαμε να το αποκαλούμε «Στιγμή».

Είναι αρκετή μια φράση
σε χρόνο ενεστώτα
αόριστο και μέλλοντα ακόμη•

Είναι αρκετό επομένως καθετί
που στηρίζεται σε λέξεις όταν
αρχίζει να θροϊζει, να σπινθηροβολεί
να πεταρίζει, να επιπλέει
ενώ δείχνει να μένει αμετάβλητο
αλλά με μια μετακινούμενη σκιά•

Είναι αρκετό ότι υπάρχει συνομιλία
κάποιου πλάι σ’ έναν άλλο
ή κάποιου κοντά σε κάτι•

Συνομιλία για την Σάλλυ που έχει ένα γατάκι
ή δεν το έχει πια•

Ή για τα άλλα γατάκια της Σάλλυ
γατάκια και μη
σε άλλα αλφαβητάρια
αναμαλλιασμένα απ’ τον άνεμο•

Είναι αρκετό αν μέσα σ’ ένα οπτικό πεδίο
ένας συγγραφέας στήνει εφήμερους λόφους
και χειροποίητες πεδιάδες•

αν σ’ αυτή την περίπτωση
υπαινίσσεται έναν ουρανό
φανερά σταθερό και ανθεκτικό.

Αν εκεί εμφανίζεται κάτω από ένα
χέρι που γράφει
τουλάχιστον ένα πράγμα
που το θεωρούμε έργο κάποιου•

Αν στο μαύρο πάνω στο άσπρο
τουλάχιστον στη σκέψη,
για κάποια σοβαρή ή ανόητη αιτία
εντοπίζονται ερωτηματικά
και αν σ’ απάντηση βλέπουμε
μία άνω και κάτω τελεία:

ΕΦΗΒΗ

Εγώ• μια έφηβη;
Αν ξαφνικά στεκόταν εδώ τώρα μπροστά μου
θα χρειαζόταν να της συμπεριφέρομαι
όπως σε μια στενή κι αγαπημένη φίλη
παρόλο που είναι ξένη για μένα και μακρινή;

Να χύσω ένα δάκρυ, να φιλήσω το μέτωπό της
για τον απλούστατο λόγο
ότι μοιραζόμαστε μια ημερομηνία γέννησης;

Τόσες πολλές ανομοιότητες μεταξύ μας
που μόνο τα οστά μας είναι πιθανόν τα ίδια,
ο κρανιακός θόλος, οι οφθαλμικές κόγχες.

Κι εφόσον τα μάτια της είναι λίγο μεγαλύτερα
τα ματόκλαδά της κάπως μακρύτερα,
είναι πιο ψηλή
κι ολόκληρο το σώμα της είναι ερμητικά προφυλαγμένο
σ’ ένα απαλό, ακηλίδωτο δέρμα.

Συγγενείς και φίλοι μάς συνδέουν,
είναι αλήθεια,
αλλά στον κόσμο της περίπου όλοι είναι ζωντανοί
ενώ στον δικό μου δεν επιβιώνει σχεδόν κανείς
απ’ αυτό τον μοιρασμένο κύκλο.

Διαφέρουμε τόσο βαθιά
μιλάμε και σκεφτόμαστε για εντελώς
διαφορετικά πράγματα.

Δεν ξέρει σχεδόν τίποτα
αλλά μ’ ένα πείσμα που δικαιούται βαθύτερες αιτίες.
Ξέρω πολύ περισσότερα –
αλλά όχι στα σίγουρα.

Μου δείχνει ποιήματα
γραμμένα πάνω σ’ ένα καθαρό και φροντισμένο χαρτί
που δεν χρησιμοποιώ για χρόνια τώρα.

Διαβάζω τα ποιήματα, τα διαβάζω.
Λοιπόν, αυτό το ένα
αν ήταν μικρότερο
και δουλεμένο σε δύο μέρη
Τα υπόλοιπα δεν υπόσχονται κάτι καλό.

Η συζήτηση σκοντάφτει.
Για την συγκινητική προσοχή της
Ο χρόνος είναι ακόμα φτηνός και άστατος.

Τίποτα όταν χωρίζουμε, ένα καθηλωμένο
χαμόγελο. Και καμιά συγκίνηση.

Μόνο όταν εξαφανίζεται,
αφήνοντας πίσω της βιαστική, το φουλάρι της.

Ένα φουλάρι από γνήσιο μαλλί
με χρωματιστές ρίγες
πλεγμένο με βελονάκι
απ’ τη μητέρα μας.

Τα ταξίδια είναι η αφορμή για να ξεκολλήσουμε από την φροντίδα  των προγόνων μας. Και να διαγράψουμε την δική μας πορεία.

Πολωνία – Μνήμες  1980 – 2021