Κείμενα Ανησυχίας
Και εκείνος φορτώθηκε όλη την εποχή του και μας κράτησε όρθιους
πόσοι μπορούν να το πουν για τον εαυτόν τους;
1958
Ο επιτάφιος του Μίκη Θεοδωράκη το 1958 σε ποίηση Γιάννη Ρίτσου, καθιέρωσε μια νέα μορφή επικοινωνίας μεταξύ λαού και δημιουργών στη μεταπολεμική Ελλάδα, τη Λαϊκή Συναυλία, και έδειξε πώς θα μπορούσε να λειτουργήσει η Τέχνη για το λαό, χωρίς να χάσει την αυτοτέλειά της και χωρίς να αποκλείει οποιαδήποτε ιδιομορφία. Σύμφωνα με τα λόγια του ίδιου του Συνθέτη, αυτό το στάδιο που ήταν μια πειραματική προσπάθεια κι ένα γεγονός βγαλμένο από τις πολιτικοκοινωνικές ανάγκες εκείνης της εποχής, θα ήταν η προετοιμασία φυσιολογικής αποδοχής, μιας πιο σύνθετης μουσικής δημιουργίας (φόρμας).
Κάτι τέτοιο δεν μπόρεσε να πραγματοποιηθεί εξαιτίας της εισβολής με καθόλου διαλεκτικό τρόπο της έξω από τον ελληνικό τόπο κουλτούρας και την υποστήριξη αυτής της εισβολής.
1984
Σήμερα, 24 χρόνια μετά, η Λαϊκή Συναυλία1 κορμός κάθε πολιτιστικής εκδήλωσης είναι μια εύκολη λύση. «Εμείς» συνηθισμένοι πια σ’ αυτήν την καλλιτεχνική διαδικασία και χωρίς κανένα ηθικό πρόβλημα ως προς την τέχνη, εφ’ όσον στις μέρες μας είναι οδυνηρό να αμφισβητηθεί η έκφραση «η Τέχνη για το λαό». Θα ’λεγε κανείς πως η Τέχνη γίνεται εχθρός του λαού κάθε φορά που μένει μόνη χωρίς σκοπιμότητες.
Η Τέχνη δε «νοικοκυρεύεται» όπως το έδειξε η ιστορία, κανένα πρόγραμμα δεν μπορεί να της επιβληθεί εκ των έξω, μόνο εσωτερικά οράματα και πειθαρχίες ακολουθεί.
Η συστηματική καλλιέργεια της παθητικότητας του ακροατή – θεατή μέσα από οργανωμένες πολιτιστικές εκδηλώσεις ρουτίνας δεν ξέρω τι σχέση μπορεί να έχει με στόχους, όπως η ανάπτυξη πρωτοβουλίας και κρίσης, η συμμετοχή σ’ ένα δημιουργικό γεγονός, ατομικό ή συνολικό, η πορεία προς την απόλαυση, τι σχέση μπορεί να έχουν μ’ ένα διαφοροποιημένο οκτάωρο όπως προσφέρεται, επιλεγμένο και προετοιμασμένο από διάφορους πολιτιστικούς φορείς, στις μαζικές συγκεντρώσεις χωρίς προμελέτη και προοπτική.
Η γλώσσα μας αν δεν κινδυνεύει άμεσα το οφείλει στην ελευθερία σκέψης και έκφρασης μεμονωμένων ανθρώπων. Δεν μπορούμε να πούμε το ίδιο για τη Μουσική, το Χορό, το Θέατρο, την Αρχιτεκτονική, τη Ζωγραφική και τη διάσωση και χρησιμοποίηση της παράδοσης σε όλους τους τομείς της κοινωνικής ζωής2. Να βρεθούν τρόποι να γεφυρωθεί το Κενό ανάμεσα στο έργο των δημιουργών και το λαό και ας πάψει να τροφοδοτείται ο λαός με κατασκευάσματα που καθημερινά θα ζητούν όλο και λιγότερη σκέψη και ενέργεια και δημιουργούν κλίμα κούρασης και ακινησίας.
Ο λαός, κατά τη γνώμη μου, έχει μεγαλύτερες ανάγκες έκφρασης απ’ όσες του καταμαρτυρούν, και οι καλλιτέχνες το ίδιο …
Δημόσιες και ιδιωτικές πρωτοβουλίες για να λυθούν προβλήματα του λαού στην κυριολεξία, όπως βιολογικό, πολεοδομικό, αισθητικό, λειτουργικό, κυκλοφοριακό, στην Αθήνα και στη χώρα γενικότερα, όσο για την Τέχνη γνωρίζει να περιμένει και να εργάζεται. Δεν μπορώ να μη σκεφτώ τους νέους στις γειτονιές της Αθήνας και της επαρχίας να μιλούν μια νεοελληνική γλώσσα ολοκληρωτικής παρακμής. Πόσο ξένος θ’ ακουγότανε στ’ αυτιά τους ο ποιητικός λόγος της Λ. Αναγνωστάκη (Πόλη 19643) σήμερα;
Γνωρίζοντας τα αναγκαστικά όρια που παρουσιάζει ένα οποιοδήποτε κοινωνικό σύστημα που αναφέρεται σε δραστηριότητες εκατομμυρίων ατόμων και έχοντας συνείδηση της αδυνατότητας του, στον τομέα της ατομικής ικανοποίησης, πιστεύω και εργάζομαι προσπαθώντας να ικανοποιήσω ατομικές εκφραστικές ανάγκες στο πολιτιστικό σύνολο που ανήκω. Ατομική έκφραση λοιπόν και συλλογική προσπάθεια.
Η ανάμεσά τους ισορροπία δεν είναι ανεξάρτητη από τα προβλήματα κράτους και πολίτη και τα προβλήματα των νέων δεν είναι ανεξάρτητα από την ισορροπία αυτή.
Συζητήσεις, αντιδράσεις και «ακούσματα» γενικά και ειδικά διαγράφουν το κενό που δημιούργησε η έλλειψη πίστης, στη θρησκεία, στα πολιτικά συστήματα, στην οικογένεια και στις ανθρώπινες σχέσεις, την επιστήμη, την τέχνη. Στην κενή θέση τους βρίσκονται αξίες όπως η κοινωνική ασφάλεια, συνδικαλισμός, πολιτικοποίηση, εμπορευματοποίηση της τέχνης και άλλων μορφών επικοινωνίας, μαζικά μέσα ενημέρωσης, προγραμματισμένη ψυχαγωγία. Διατυπώσεις που αφορούν τον σύγχρονο κόσμο μας πέρα από εθνικά όρια και επίπεδο κουλτούρας. Αυτό δε μειώνει τις ευθύνες από το Ελληνικό Κράτος, για την μοναδικότητα του ελληνικού επιτεύγματος όπως, να εκθέτει η Αθήνα και η χώρα στο σύνολο της όλα τα αρνητικά ενός τεχνοκρατικού συστήματος έχοντας μια υποτυπώδη τεχνολογία με πλήρη απουσία από τα θετικά μιας τέτοιας τεχνολογίας (υποτυπώδη τεχνολογία και υπανάπτυξη) ν’ ασφυκτιά από ημιμάθεια και να συναντάς καθημερινά προχειρότητα, αδιαφορία, αποξένωση μέσα στην ίδια σου την χώρα. Η ιδιαι-τερότητα του ελληνικού λαού, οι ευαισθησίες, η εσωτερική του ενότητα με την παράδοση σε προβλήματα δομής της κοινωνίας κάνουν ακόμη πιο έντονες τις παραπάνω πραγματικότητες.
Κατά τη γνώμη μου η ελληνική κοινωνία είναι μία κλειστή κοινωνία (αναφέρομαι στη νεοελληνική περίοδο), αν και δείχνει ανοιχτή και επιρρεπής σε διάφορες επιρροές – και αυτός είναι ο λόγος που οι Έλληνες διατηρούν τα χαρακτηριστικά τους στην επί δεκαετίες χρόνια αρρώστια της δημοκρατικής αναρχίας που στήριξε η πολιτική ηγεσία της χώρας.
Ούτε οι ικανότητες και ιδιαιτερότητες του λαού έχουν χαθεί, ούτε η νεολαία είναι με χαμηλό βεληνεκές. Αν η γενιά του πολυτεχνείου θεωρείται σημαντική και αν θεωρήσουμε σταθμό το πολυτεχνείο, είναι η εποχή που την έκανε. Αν χρειαστεί οι νέοι θα είναι και σήμερα παρόντες σ’ ένα νέο πολυτεχνείο, όμως σήμερα τα προβλήματα είναι πολύ πιο σοβαρά, πιο κρυφά, πιο ακριβοθώρητα. Ο νέος χωρίς να έχει βιώσει τις θαλπωρές της μικρής κοινωνικής ομάδας απομονωμένος από την αλήθεια, χαμένος μέσα από κατευθυνόμενες οργανώσεις νοιώθει όλο και πιο αδύναμος και ανίκανος να αντιδράσει ατομικά (χαρακτηριστικό ανεξαρτήτου τάξεως και κουλτούρας) έχοντας «υπό μάλης» την ψευδαίσθηση μιας ελευθερίας.
Οι νέοι δεν πιστεύουν πια σε τίποτα. Η αστική και μικροαστική τάξη καταχράστηκε ανάγκες που μορφοποιήθηκαν μέσα στους αιώνες σε ανθρώπινες αξίες, σε τέτοιο βαθμό που οι έννοιες θρησκεία, οικογένεια, πίστη, σε μικρές και μεγάλες κινητήριες δυνάμεις, πήραν τη μορφή του καταναγκασμού.
Στερημένοι οι νέοι δεν έχουν να απορρίψουν τίποτα. Η εσωτερική ζωή τους είναι άγνωστη, ο δρόμος της θεληματικής απομόνωσης για το επίτευγμα κάποιου σκοπού είναι επίσης ξένος. Η γνώση της τέχνης και της επιστήμης σαν ένα μονοπάτι που θα οδηγήσει στην απόλαυση της ατομικότητας και το κτίσιμο μιας αλήθειας διάφορης της τρέχουσας έχει θολώσει. Έτσι, οι νέοι κατακερματίζονται και κατακερματίζουν σε «μαγαζιά» μαζικής ψυχαγωγίας. Σήμερα η τέχνη δεν επικοινωνεί με τους ανθρώπους.
Η απελευθέρωση της γυναίκας με το αναγκαστικό της πέρασμα από τον εγωκεντρισμό, τη μοναχικότητα και τις υπερβολές για την υποστήριξη των δικαιωμάτων της πρόσθεσε έναν οπαδό ακόμη στην με πολλά πρόσωπα ιεραρχία και δυσκολεύει και αυτή με τον τρόπο της την επίλυση προβλημάτων.
Σε περιόδους γενικού φόβου όπου πίστη και αισιοδοξία μετατρέπονται σε Προκρούστη δεν μπορούμε να μιλάμε για προβλήματα των νέων μόνο για προβλήματα ατόμων ή σύνολο ατόμων ή μαζών και κράτους ή καλύτερα ανθρώπινου είδους. Όσο για την τέχνη δεν έχει καμία σχέση με τη μαζική κουλτούρα4, τέχνη των μαζών, τέχνη για το λαό. Όλα αυτά μόνο υπόνοιες, φόβους, αμφιβολίες, βεβαιότητες δηλώνουν, ότι το κράτος κάποιους θέλει να καθησυχάσει ποιους και γιατί; να τους προστατεύσει καθησυχάζοντας τους από ποιούς και τί;
« … Πρέπει να ξαναμάθουμε μια κανονική δημοκρατική ζωή, δηλαδή πρέπει να ξαναμάθουμε να έχουμε πρωτοβουλία στο χώρο των ιδεών και της πράξης, ν’ αναζητούμε παθιασμένες συζητήσεις, πρέπει να ξαναμάθουμε την ανοχή για τα λάθη που είναι απαραίτητη για την ανεύρεση της αλήθειας, πρέπει να ξαναμάθουμε την απόλυτη ανεξαρτησία κρίσης και χαρακτήρα …5.
Χωρίς μέτρα σύγκρισης, χωρίς προκαταλήψεις και λαμβάνοντας υπόψη μόνο την ελληνική πραγματικότητα λέω πως σε εποχή που ο πυρηνικός πόλεμος αληθινός ή μη κατοικοεδρεύει στη σκέψη μας ας ενεργήσουμε σαν πλάσματα του Θεού, ενός Θεού με μέλλον.
ΜΑΡΙΑ ΠΑΝΟΥΤΣΟΥ
- Αναφέρω τη Λαϊκή Συναυλία σαν πιο συχνή και δημοφιλή μορφή πολιτιστικής εκδήλωσης.
- Ο κινηματογράφος είναι η ίδια η εποχή, μα δεν ξέρω αν είναι τέχνη το σύνολο των διεργασιών του, ή το τελικό αποτέλεσμα. Αυτό που έχει σημασία είναι η ευθύνη όσων ασχολούνται μ’ αυτόν και η κουλτούρα που φέρουν οι ίδιοι.
- Δείγμα λιτής γραφής ποιητικής, στο νεοελληνικό θέατρο.
- Μαζική κουλτούρα είναι στην πραγματικότητα η κουλτούρα που κατασκευάζεται για το λαό και όχι αυτή που βγαίνει μέσα από το λαό.
- Παλμίρο Τολιάττι. Νuovi Argumenti 1956.
Με τον θάνατο του έκλεισε και ο κύκλος μνήμης μια Ελλάδας με πολλά λάθη αλλά συνάμα και ηρωικής.
Σημείωμα συγγραφέως:
Ένα κείμενο γραμμένο το 1984. Μετά από προτροπή του Α. Μαχαριάν γράφτηκε αυτό το κείμενο για το περιοδικό ΧΡΟΝΙΚΟ 84 το περιοδικό της Ώρας, το 1984. Τότε νεαρή πρωτοεμφανιζόμενη ποιήτρια και ηθοποιός εκφράζω τους φόβους μου για τον τρόπο που το κράτος και οι πνευματικοί άνθρωποι κατεύθυναν την ψυχαγωγία του λαού.
Σήμερα στο 2021 έτος, χωρίς να έχουμε διορθώσει όλα αυτά τα χρόνια όλα τα στραβά και προχωρήσει στις αναζητήσεις προς το καλύτερο, η εξουσία αρχικά μα και ο λαός ως σύνολο, υιοθέτησε/ υιοθετήσαμε, την απαξίωση θεσμών και ιδεών, ηθικής, αισθητικής και της παράδοσης, σε σημείο που να μην αναγνωρίζουμε πια την ταυτότητα αυτού του τόπου, την αγωνιστική του πορεία και την ανανεωτική του προσπάθεια. Είμαστε όλοι υπεύθυνοι. Κυρίως γιατί αποδυναμώσαμε τους αδύνατους και τους κάναμε να πιστεύουν, στην ισχύ του χρήματος. Ας ελπίσουμε σε μια ριζική ανατροπή.
http://www.mikistheodorakis.gr/el/
Η Μαρία Πανούτσου γεννήθηκε στην Αθήνα και υπηρετεί το θέατρο και την ποίηση από το 1979. Σπούδασε μουσική, χορό, θέατρο, ζωγραφική και φωτογραφία στην Ελλάδα, Αγγλία, Πολωνία. Έχει ταξιδεύσει για σπουδές και για συμμετοχή σε Διεθνή Φεστιβάλ θεάτρου, με το Θέατρο Τομή, στην Αγγλία, Σκωτία, Ρουμανία, Γεωργία, Γερμανία, Γαλλία, Πολωνία, Ιταλία, Κύπρο. Έζησε στην παιδική της ηλικία στο Ιράκ, στην Κύπρο και στο Λίβανο. Ξεκίνησε πολύ μικρή το χορό και το θέατρο και με την πρώτη της σκηνοθετική δουλειά βραβεύτηκε με πέντε βραβεία στο Φεστιβάλ Ιθάκης. Σκηνοθεσίας, καλύτερης παράστασης, καλύτερης παρουσίασης νεοελληνικού έργου, βραβείο γυναικείου ρόλου και έπαινος ανδρικού.
Τώρα ζει, εργάζεται και μοιράζεται την ζωή της μεταξύ Αθήνας, Κέας και Λονδίνου. Είναι απόφοιτος του Έκτου Γυμνασίου Θηλαίων. Διπλωματούχος της Σχολής Κλασσικού χορού Ε. Ζουρούδη. Διπλωματούχος της Επαγγελματικής σχολής Θεάτρου Αθηνών Έχει σπουδάσει στο GROTOWSKI LABORATORIUM στο Βρότσλαβ της Πολωνίας. Τελειόφοιτος του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών.
Σπούδασε στο Open University of London Humanities – Ανθρωπιστικές σπουδές, και συμπλήρωσε την μελέτη της για την Αρχαία Ελληνική Τραγωδία με την παρακολούθηση: Αθηναϊκή Δημοκρατία, 5ος αιώνας, στο Open University of London.
Παράλληλα με το θέατρο και την τέχνη η Μαρία Πανούτσου έχει εκδώσει 3 ποιητικές συλλογές, «ΚΑΛΕΣΜΑΤΑ», «SALUADER» και «ΠΕΡΠΑΤΩΝΤΑΣ ΣΤΟ ΔΑΚΤΥΛΙΟ ΤΟΥ ΚΡΟΝΟΥ ή ΟΙ ΕΞΟΜΟΛΟΓΗΣΕΙΣ ΕΝΟΣΑΝΔΡΑ ΑΠΟ ΤΟ CITY» που έχουν εξαντληθεί και ετοιμάζει την έκδοση της νέας ποιητικής συλλογής με τίτλο «Η ΠΟΛΗ».
Μελέτησε Ζωγραφική και Αγιογραφία με τον ζωγράφο Δ. Πάλμα, και Κεραμική με τον γλύπτη Ν. Σκλαβενίτη. Ζωγραφίζει από το 1982 και χρησιμοποιεί ποικίλα υλικά για τον σκοπό αυτόν. Δουλεύει τον πηλό κατασκευάζοντας έργα αποκλειστικά με το χέρι και όχι με τον τροχό. Με την Φωτογραφία και τις αρχές της κινηματογραφικής τέχνης, ασχολήθηκε την περίοδο 1980-90 όπου έγινε δεκτή και στο International Film school of London.
Επίσης στο θέατρο παρουσιάζει θεατρικές παραγωγές όταν έχει να πει κάτι που την απασχολεί πολύ. Μελετά το ανέβασμα έργου του Σταμάτη Πολενάκη και του κύπριου ποιητή, Ανδρέα Τιμοθέου… Τελευταία θεατρική δουλειά της, 2015 με την παράσταση «Άσπρο Φως Ιστορίες έρωτα και αναρχίας» στο θέατρο Ειλισσός.
