Κείμενα Ανησυχίας
Utopia project
Οι σημειώσεις μου
Γράφει η Μαρία Πανούτσου
Γιατί η ψυχή μας είναι το παν κι ο νους μια κούφια βέβηλη τάξη.
Γιώργος Χειμωνάς.
α. Μόλις είχα σκάσει από το αυγό, όχι ότι ήμουν παιδί, ήμουν μια νέα γυναίκα που ξεκινούσε την ζωή της με το θέατρο και την ποίηση, ή μάλλον με την ποίηση και το θέατρο. Ένοιωθα όμως ακριβώς έτσι, ένας νεοσσός, ίσως γιατί οι μακρόχρονες σπουδές, με είχαν κρατήσει για καιρό, μαθητευόμενη.
β. Το δεύτερο θεατρικό έργο με το οποίο καταπιάστηκα, ήθελα να είναι της Λούλας Αναγνωστάκη. Από τα χρόνια της σχολής του θεάτρου, με δάσκαλο τον Βίκτωρα Παγουλάτο* το ήθελα, το συζητούσα, να έρθω αντιμέτωπη με κείμενο της. Έτσι θέλησα να την γνωρίσω από κοντά και να πάρω την έγκριση της αλλά και να μιλήσω μαζί της γι’ αυτό που ήθελα να ετοιμάσω.
γ. Η πρώτη μας συνάντηση ήταν αποκαλυπτική. Η παρουσία της χωρίς την συνεχόμενη ομιλία, μου έδειχνε την βαθύτερη ύπαρξη της. Αρκετές σιωπές και από τις δύο μας. Με την ομιλία δώσαμε πληροφορίες η μια στην άλλη, αλλά με την παρουσία μας και την ποιότητα της φωνής μας, όσες πληροφορίες δεν μπορούν να ειπωθούν σε μια πρώτη συνάντηση.
δ. Το επίσης αποκαλυπτικό ήταν, όταν κάποια στιγμή στην συζήτηση, με ρωτάει αν γνωρίζω το έργο του Γ. Χειμωνά. Γνώριζα πολύ καλά το έργο της ίδιας, από το 1980 και του αδελφού της, του Μανώλη Αναγνωστάκη, αλλά ενώ τα βιβλία του Γ. Χειμωνά ήταν στην βιβλιοθήκη μου και τα είχα ανοίξει μια δυο φορές δεν θέλησα μέχρι τότε να τα διαβάσω. Δεν ήμουν έτοιμη. Έτσι της είπα ότι: «όχι δεν γνωρίζω το έργο του». Έμεινε έκπληκτη.
ε. Με παροτρύνει λοιπόν να το διαβάσω και της δίνω την υπόσχεση. Λέω ναι, αλλά πέρασε κάποιος καιρός και το 1986 αποφασίζω να διαβάσω τον ‘συγγραφέα’ Γ. Χειμωνά. Είχα αρχίσει και να διδάσκω κινησιολογία και συγχρόνως ήθελα να συνεχίσω να σκηνοθετώ. Έψαχνα λοιπόν βιβλία που θα βοηθούσαν τους μαθητές μου.
στ. Μετά την πρώτη σκηνοθεσία το 1982 κατάλαβα, ότι το στοίχημα για την σύγχρονη σκηνοθεσία, είναι η σχέση του σκηνοθέτη με τους ηθοποιούς και όχι απλά μια mise en scene*. Δεν μου ήταν αρκετό μια νοικοκυροσύνη του χώρου, ή η αισθητική προσέγγιση του υλικού. Αν και η λέξη σκηνοθεσία αυτό λέει (θέσεις – τοποθεσίες, στην σκηνή, μια αισθητική προσέγγιση) πιστεύω ότι η σύγχρονη σκηνοθεσία είναι κυρίως η διδασκαλία των ηθοποιών, μια συνεχή και αέναη σχέση με τον χώρο-χρόνο και τις εμπειρίες που κρύβει κάθε ερμηνευτής στο συνειδητό και ασυνείδητο κόσμο του, μαζί με την άρτια τεχνική.
ζ. Ο σκηνοθέτης είναι ένα ενδιάμεσο, ο καλός αλιεύς που ανασύρει τις εμπειρίες και τις εναρμονίζει με το σήμερα, το κείμενο, τον συγγραφέα, το ζητούμενο κάθε παράστασης. Πως εννοώ αυτό τον ενδιάμεσο, θα το εξηγήσω στα επόμενα σημειώματα. Η σκηνοθεσία είναι πολύ απελευθερωτική για τον σκηνοθέτη και θα μπορούσε να είναι και για τον ηθοποιό αν υπάρχει μεταξύ των δύο, κώδικας επικοινωνίας. Είναι σημαντικό ότι έχω περάσει από μακρόχρονες σπουδές στο θέατρο και στην τέχνη και γνώριζα καλά τις δυσκολίες των ηθοποιών. Για μένα σκηνοθεσία σημαίνει, εκτός από το όραμα και την άποψη για το συγκεκριμένο έργο, “η διδασκαλία των ηθοποιών”. Γι’ αυτό τα διαβάσματα μου ήταν πάντα ποικίλα όπως και οι σπουδές μου. Το θέατρο είναι ένας ολόκληρος κόσμος μια χοάνη που κρατάει μέσα της τα πάντα. Είναι ο ίδιος ο κόσμος.
η. Καθοριστικό για μένα ήταν η δυσκολία που είχα να βρω θεατρικά έργα όπως εγώ θα τα ήθελα. Ίσως γιατί το ζητούμενο για μένα ήταν ο ηθοποιός ως μια αυτόνομη τέχνη. Έβρισκα καταφύγιο λοιπόν σε μη θεατρικά κείμενα, δοκίμιο, πεζογραφία, ποίηση, και κλασικά θεατρικά έργα όπως Αρχαία Ελληνική Τραγωδία, Μύθοι και Παραμύθια των λαών και την εκπληκτική δραματουργία του Oυίλλιαμ Σαίξπηρ (William Shakespeare).
θ. Τον καιρό εκείνο με βρήκα αφοσιωμένη, στον (Roland Barthes) Ρολάν Μπάρτ* με κυρίαρχο βιβλίο για τους ηθοποιούς Le plaisir du Texte (Η απόλαυση του κειμένου).
Επίσης του Γιώργο Χειμωνά, με βασικό βιβλίο, για τους ανθρώπους του θεάτρου, Έξι μαθήματα για τον Λόγο.
Στον Ρολάν Μπάρτ για την θεωρητική του πολύπλευρη προσέγγιση για τον λόγο, το σώμα, το βίωμα και στον Γιώργο Χειμωνά για την βιωματική κλινική, ελλειπτική- ποιητική και αφοριστική γραφή του, σωματική, που με κέντριζε αφού πίστευε πολύ στο προφορικό λόγο, όχι την ρεαλιστική γραφή, που και εγώ είχα ήδη από τότε αρχίσει να καταλαβαίνω την διαφορά και να με έλκει η ‘προφορικότητα’ ακόμη και του γραπτού κειμένου.
Σημειώσεις
1*Βίκτωρας Παγουλάτος. Ηθοποιός και Καθηγητής υποκριτικής (1923-2005)
2* mise en scene. Ορολογία που προέκυψε αρχικά για τον κινηματογράφο και υιοθετήθηκε από το θέατρο και σημαίνει εχνική διαδικασία για το στήσιμο σκηνών. Θα επανέλθω στο σημείο αυτό.
3*Ρολάν Μπάρτ– Η απόλαυση του κειμένου, Εκδόσεις Ράππα (1973)μετ. Φ. Χατζηδάκη-Γ. Κρητικός.
-
Στην φώτο. Δημήτρης Κωτσής, Μαρία Πανούτσου στην Πόλη της Λούλας Αναγνωστάκη παραγωγή Θέατρο Τομή. 1984
©Μαρία Πανούτσου
Η Μαρία Πανούτσου γεννήθηκε στην Αθήνα και υπηρετεί το θέατρο και την ποίηση από το 1979. Σπούδασε μουσική, χορό, θέατρο, ζωγραφική και φωτογραφία στην Ελλάδα, Αγγλία, Πολωνία. Έχει ταξιδεύσει για σπουδές και για συμμετοχή σε Διεθνή Φεστιβάλ θεάτρου, με το Θέατρο Τομή, στην Αγγλία, Σκωτία, Ρουμανία, Γεωργία, Γερμανία, Γαλλία, Πολωνία, Ιταλία, Κύπρο. Έζησε στην παιδική της ηλικία στο Ιράκ, στην Κύπρο και στο Λίβανο. Ξεκίνησε πολύ μικρή το χορό και το θέατρο και με την πρώτη της σκηνοθετική δουλειά βραβεύτηκε με πέντε βραβεία στο Φεστιβάλ Ιθάκης. Σκηνοθεσίας, καλύτερης παράστασης, καλύτερης παρουσίασης νεοελληνικού έργου, βραβείο γυναικείου ρόλου και έπαινος ανδρικού.
Τώρα ζει, εργάζεται και μοιράζεται την ζωή της μεταξύ Αθήνας, Κέας και Λονδίνου. Είναι απόφοιτος του Έκτου Γυμνασίου Θηλαίων. Διπλωματούχος της Σχολής Κλασσικού χορού Ε. Ζουρούδη. Διπλωματούχος της Επαγγελματικής σχολής Θεάτρου Αθηνών Έχει σπουδάσει στο GROTOWSKI LABORATORIUM στο Βρότσλαβ της Πολωνίας. Τελειόφοιτος του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών.
Σπούδασε στο Open University of London Humanities – Ανθρωπιστικές σπουδές, και συμπλήρωσε την μελέτη της για την Αρχαία Ελληνική Τραγωδία με την παρακολούθηση: Αθηναϊκή Δημοκρατία, 5ος αιώνας, στο Open University of London.
Παράλληλα με το θέατρο και την τέχνη η Μαρία Πανούτσου έχει εκδώσει 3 ποιητικές συλλογές, «ΚΑΛΕΣΜΑΤΑ», «SALUADER» και «ΠΕΡΠΑΤΩΝΤΑΣ ΣΤΟ ΔΑΚΤΥΛΙΟ ΤΟΥ ΚΡΟΝΟΥ ή ΟΙ ΕΞΟΜΟΛΟΓΗΣΕΙΣ ΕΝΟΣΑΝΔΡΑ ΑΠΟ ΤΟ CITY» που έχουν εξαντληθεί και ετοιμάζει την έκδοση της νέας ποιητικής συλλογής με τίτλο «Η ΠΟΛΗ».
Μελέτησε Ζωγραφική και Αγιογραφία με τον ζωγράφο Δ. Πάλμα, και Κεραμική με τον γλύπτη Ν. Σκλαβενίτη. Ζωγραφίζει από το 1982 και χρησιμοποιεί ποικίλα υλικά για τον σκοπό αυτόν. Δουλεύει τον πηλό κατασκευάζοντας έργα αποκλειστικά με το χέρι και όχι με τον τροχό. Με την Φωτογραφία και τις αρχές της κινηματογραφικής τέχνης, ασχολήθηκε την περίοδο 1980-90 όπου έγινε δεκτή και στο International Film school of London.
Επίσης στο θέατρο παρουσιάζει θεατρικές παραγωγές όταν έχει να πει κάτι που την απασχολεί πολύ. Μελετά το ανέβασμα έργου του Σταμάτη Πολενάκη και του κύπριου ποιητή, Ανδρέα Τιμοθέου… Τελευταία θεατρική δουλειά της, 2015 με την παράσταση «Άσπρο Φως Ιστορίες έρωτα και αναρχίας» στο θέατρο Ειλισσός.
