“Σύνορα”

ΣΎΝΟΡΑ

Στην Μνήμη,

  Έλενας Ρεμπελίνας Τουμάζη

Γύρω – γύρω όλοι, σε μια αυλή με φίδια  

Το τι είναι Σύνορα ξεφεύγει από το ατομικό στοιχείο και προχωρά σε συλλογικό, γεωγραφικό, γεωπολιτικό, κοινωνικό, οικονομικό, πλαίσιο, σε μια εποχή που οι έννοιες αυτές προσαρμόζονται σε νέα δεδομένα και η γράφουσα βρίσκεται στο μεταίχμιο, όπως όλος ο κόσμος, με το ένα πόδι στο παρελθόν και ό,τι αυτό σημαίνει και το άλλο σε ένα αβέβαιο μέλλον όπου δεν υπάρχουν απαντήσεις καθώς ξεφεύγουμε από τις δομημένα πρότυπα και η εμπειρία από το παρελθόν ή δεν ισχύει ή δεν βοηθά.

Γράφοντας ρωτάω και θυμάμαι.  

Μπορώ να θέσω όρια στους άλλους; Μου επιτρέπουν να έχω τα προσωπικά μου όρια;  Οφείλω να σέβομαι τα όρια των άλλων ανθρώπων; Υπάρχουν όρια που μπορώ να υπερβώ, να προχωρήσω πέρα από αυτά; Πια είναι τα όριά μου; Μήπως όταν τα ξεπεράσω  με θεωρήσουν τρελή; Το όριο είναι υποσύνολο του συνόρου ή το αντίθετο; Όμως για ποια Όρια και Σύνορα μιλάμε; Τι είναι το όριο και το σύνορο;

σεβασμός  υπευθυνότητα  αναγνώριση  βαρβαρότητα διαφορετικότητα  φόβος

ενδιαφέρον  υπόσχεση   τείχος  ομοιότητες  πόλεμος

γνώση  προϋπόθεση περιέργεια  φράκτης

εκπαίδευση  πολιτισμός  παράδοση  ταξίδια

μοναδικότητα  ξένος  κατανόηση  εχθρός

ανταλλαγή  τοίχος  γλώσσα  διαχωρισμός

ιστορία  

δικαιώματα

   ΣΎΝΟΡΑ 

ΌΡΙΑ

   frontiere grenze border  σύνορο  bord  граница

 greanse   边界  terminus   sinir   حدود

Oι λέξεις σύνορο και όριο, είναι λέξεις σφικτά δεμένες, μεταξύ τους.

Το σύνορο συλλογική, γεωγραφική, γεωπολιτική και το όριο προσωπική, διχαστική, δικαστική,  κοινωνικοπολιτική, εμμονική.

 Συνείδηση των ορίων

Τα όρια μου και τι σημαίνει αυτό, τα ανακάλυψα συνειδητά γύρω στα τριάντα μου χρόνια και όπως λέει η BACHMANN INGEBORG*1 στο  έργο της, Το Τριακοστό Έτος  – DAS DREISSIGSTE JAHR – “όταν πατήσεις τα τριάντα” κάτι συμβαίνει. Σπούδαζα στο Λονδίνο τέλος της δεκαετίας του 70″ όταν έθεσα τα όρια μου συνειδητά και ήμουν έτοιμη να αντιμετωπίσω τις συνέπειες. Αυτό εννοώ συνειδητά, όταν είμαστε έτοιμοι να αντιμετωπίσουμε τις επιπτώσεις των ορίων που θέτουμε.

Βέβαια, όρια στην ζωή είχαν εφαρμοστεί επάνω μου με το που γεννήθηκα. Στο μωρό, στο παιδί, στην έφηβη, στην γυναίκα και πάντα έβρισκα τον τρόπο να τα υπερβαίνω με μια ασυνειδησία, μια παροδική τύφλωση, γιατί τι άλλο επιθυμεί το ένστικτο, η φύση της ζωής,  παρά να εφαρμόσει επάνω μας ό,τι είναι γραμμένο ανά τους αιώνες, κώδικες, κανόνες όχι πάντα σε αρμονική σχέση με την κοινωνία και τους νόμους που κάθε γενιά επιβάλει και μέσα σε αυτούς, δρα και βιώνει την φυσική και κοινωνική ζωή της.

Επομένως υπήρχαν στην ζωή μου όρια που δεν τα είχα συνειδητοποιήσει και λειτουργούσαν φυσικά επάνω μου και τα υπολόγιζα και τα μέτραγα όπως μου επιβλήθηκαν και κάποιες φορές, τα καταστρατηγούσα από την δύναμη μιας άλλης εσώτερης αλήθειας και ανάγκης. Ουσιαστικά το όριο είναι μια αναζήτηση στο νόημα της ζωής το τι είναι ελευθερία μέσα σε μια κοινωνία κάτι τόσο ευμετάβλητο και επικίνδυνο.

Την περίοδο της εφηβείας, ο πατέρας, μου χάρισε το βιβλίο του NORDAU MAX*2  ΤΑ ΚΑΤΆ ΣΥΝΘΉΚΗΝ ΨΕΎΔΗ *3 που με βοήθησε αρκετά να αρχίσω να υποψιάζομαι, τι συμβαίνει  στην καθημερινή, κοινωνική μου ζωή.

Το κείμενο του NORDAU με πάει συνειρμικά στον ολετήρα – Φάουστ του Γκαίτε. Τα όρια του καλού και του κακού, της ζωής και του θανάτου, του άδικου και του δίκαιου, της ανθρώπινης απληστίας. Μοιάζει όλο το έργο να βρίσκεται σε μια παραζάλη, σε έναν  εφιάλτη, σε μια καταραμένη εποχή, στην άρνηση της ίδιας της ζωής και των κανόνων της, ένα έργο που μιλά για τα σύνορα και τα όρια με τον καλύτερο τρόπο. 

Τα όρια στις ανθρώπινες σχέσεις, στην εκπαίδευση του παιδιού, τα θεωρώ αποδεχτά και απαραίτητα, και αναφέρομαι στα προσωπικά όρια. Γιατί υπάρχουν και τα σύνορα μεταξύ των κρατών, των χωρών, των πόλεων, των επαρχιών, των σπιτιών, των χωραφιών, σύνορα ευμετάβλητα και επικίνδυνα. Μη Όρια, μη Σύνορα σημαίνει για μένα δημιουργία, άπλετος χρόνος, ευσυνειδησία, αυτοπειθαρχία, ισοτιμία, δικαιοσύνη, σεβασμός, ελευθερία, φαντασία, δια βίου μάθηση.

Επιλογές

Η Δύση από τα δύο πρότυπα διοίκησης Ρωμαϊκό και Αρχαιοελληνικό, επέλεξε και εφάρμοσε το ορθολογικό των Ρωμαίων που είναι ένα δίκαιο γεμάτο Όρια και Σύνορα, σε αντίθεση με των Ελλήνων που διαπραγματευότανε την έννοια του απείρου και την σχετικότητα του χώρου και του χρόνου, ακόμη και από την μυθολογική τους προσέγγιση του κόσμου.

Σκέπτομαι λίγο μελαγχολικά πως μόνο όταν ο άνθρωπος σταματήσει τους πολέμους, και οδηγηθεί όχι σε μια ουτοπική- υποκριτική ελευθερία, αλλά σε αυτοσυνειδησία, αυτοσεβασμό, αυτοκριτική, θα μπορούσαν να καταργηθούν τα σύνορα ατομικά και συλλογικά.

Φαίνεται πως ο άνθρωπος από τον Homo Erectus και Homo Sapiens έφτασε στον Homo  Interneticus και αρέσκεται να προχωρά μέσα από την τεχνολογία και όχι από την ανθρώπινη εξέλιξη. Έτσι τα Σύνορα προσωπικά και συλλογικά θα είναι σε εφαρμογή και θα είναι όσο ο άνθρωπος παίζει υπεροπτικά με σκοπιμότητες.

Φτάνω λοιπόν σε μια ηλικία που καθορίζω το τυπικό ως ουσιαστικό και λέω πως με μια   οικειότητα πολύ ζεστή, χάνομαι όταν η σχέση είναι νέα και δεν έχει μεσολαβήσει ανάλογος χρόνος και βαθύτερη γνωριμία με τον Άλλον. Ο άλλος που είναι κόλαση και παράδεισος, ένα μεγάλο θέμα, του πως από την φιλοξενία φτάσαμε στην αποξένωση… ο ξένος, ο εν δυνάμει εχθρός.

 Βιωμένοι χώροι Βιωμένα  Σύνορα

1960.

H μητέρα μου και εγώ, σε ένα ταξιδιωτικό λεωφορείο. Διασχίζαμε το σύνορα της Συρίας για να εισέλθουμε στο Ιράκ. Το  όχημα ήταν γεμάτο γυναίκες και παιδιά. Οι οικογένειες των μουσικών που θα εργάζονταν στην Βαγδάτη. Οι άνδρες είχαν φτάσει νωρίτερα στον προορισμό τους. Το λεωφορείο σταμάτησε για συνοριακό έλεγχο. Ήταν νύχτα. Στην έρημο. Έκανε κρύο που ποτέ δεν ξανάνοιωσα. Το όχημα, φανταστείτε ένα λεωφορείο γραμμής σαράβαλο. Σκοτάδι. Οι συνοριοφύλακες μας πλησίασαν και αφού εισήλθαν στο όχημα εξέτασαν διαβατήρια και πρόσωπα. Εγώ με τα μάτια ενός παιδιού κοίταζα, κατέγραφα, φοβόμουν, τουρτούριζα. Εκείνοι ανέκφραστοι μιλούσαν μεταξύ τους στα αραβικά. ‘Έφυγαν αφού αντάλλαξαν δυο λόγια με τον οδηγό.

Η βιωματική αίσθηση του Συνόρου είναι μια εμπειρία έντονη, ένα μάθημα ζωής

1970 – 1980

Την Visa που οφείλαμε να έχουμε για να ταξιδέψουμε στην Ευρώπη τότε, όλοι της ηλικίας  μου, γνωρίζουν. Τα διαβατήριά μου γεμάτα με τις στάμπες από τις χώρες του κόσμου. Στην Αγγλία και στην Γερμανία σε χώρους  μη καλλιτεχνικούς ένοιωσα παρείσακτη επειδή ήμουν Ελληνίδα. Δεν γνώριζα τι εικόνα είχε για την Ελλάδα τότε ο μέσος Ευρωπαίος και όταν ερχόταν σε επαφή με μένα, παραξενευόντουσαν τόσο…..

1989

Βρίσκομαι στο Δυτικό Βερολίνο λίγο πριν πέσει το*4, για δουλειά στο θέατρο. Με παρέα  Γερμανών πηγαίναμε στο Ανατολικό Βερολίνο να συναντήσω θεατρική ομάδα που έδρευε εκεί. Στην επιστροφή στο φυλάκιο των συνόρων των δυο πόλεων, ο ελεγκτής κοιτάζει το διαβατήριο μου και εμένα πολλές φορές, μια εμένα, μια το διαβατήριο. Αρχίζω να εκνευρίζομαι. Θα μπορούσα και να γελάσω, αλλά αυτό θα ήταν ακόμη πιο επικίνδυνο. Συγκρατούμαι, εκείνος συνεχίζει να με κοιτά επίμονα, κάτι είπε με τον συνάδελφό του και άρχισε να με ρωτά στα γερμανικά (δεν γνώριζα τότε ούτε λέξη)  έτσι δέχτηκε την βοήθεια του φίλου μου και ύστερα από πολύ ένταση, μας επιτρέπει να επιστρέψουμε στην βάση μας.

Καθώς γράφω το κείμενο αυτό, έρχεται στο νου ένα παιχνίδι που πρόλαβα να παίξω παιδί σε πόλη της Ελλάδας, το κουτσό, σε κάποιο χωματόδρομο του Ρεθύμνου νομίζω… Με ένα ξυλάκι, μια πέτρα, ορίζαμε τα σύνορα του παιχνιδιού. Μέσα στα σχεδιασμένα κουτιά ήταν η νίκη και έξω από αυτά, ήταν η ήττα.

Επίλογος

Το κουτσό, το έργο του Μ. Νορντάου, τα ταξίδια σε μέρη τόσο διαφορετικά, η ζωή που έβαζε όρια και απαγορεύσεις, η ύπαρξη μου η γυναικεία κα τα όρια που μόνο οι γυναίκες τόσο καλά γνωρίζουμε…

Τα χρόνια περνούν. Αντί να κατανοούμε την διαφορετικότητα των φύλων και να την σεβόμαστε, κλωθογυρίζουμε υποκριτικά. Λογοτεχνικό παράδειγμα της ανισότητας των  φύλων (και εδώ όρια) η Μαργαρίτα στον Φάουστ. Την σύντομη ελευθερία που βιώνει, θα την πληρώσει ολοκληρωτικά με καταστροφή της ζωής της.

Σύνορα και όρια  σημαίνει φυλακές, βασανιστήρια, πόλεμος, ασέβεια στον άνθρωπο. Η φιλολογία, η τέχνη, η πολιτική, η φιλοσοφία, η οικονομία, οι διάφορες μορφές της ατομικής ζωής φανερώνουν ένα βασικό χαρακτηριστικό, την δυσαρέσκεια για την κατάσταση της ανθρωπότητας.

Μαρία Πανούτσου

2024

Σημ.*1

https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%8A%CE%BD%CE%B3%CE%BA%CE%B5%CE%BC%CF%80%CE%BF%CF%81%CE%B3%CE%BA_%CE%9C%CF%80%CE%AC%CF%87%CE%BC%CE%B1%CE%BD

*2

Max Simon Nordau  1849  Ουγγαρία- 1923  Γαλλία

*3

https://www.respublica.gr/2017/11/post/%ce%bc%ce%b1%ce%be-%ce%bd%ce%bf%cf%81%ce%bd%cf%84%ce%ac%ce%bf%cf%85-%cf%84%ce%b1-%ce%ba%ce%b1%cf%84%ce%ac-%cf%83%cf%85%ce%bd%ce%b8%ce%ae%ce%ba%ce%b7-%cf%88%ce%b5%cf%8d%ce%b4%ce%b7/

*4

https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A4%CE%B5%CE%AF%CF%87%CE%BF%CF%82_%CF%84%CE%BF%CF%85_%CE%92%CE%B5%CF%81%CE%BF%CE%BB%CE%AF%CE%BD%CE%BF%CF%85