Αφορμές και αναμοχλεύσεις

Ασκήσεις  Μνήμης

Γράφει η Μαρία Πανούτσου

Αφορμές και αναμοχλεύσεις

Άσπρο φως 

Ιστορίες έρωτα και αναρχίας *

Ιστορίες έρωτα και αναρχίας στο Θέατρο Ειλισσός του Βασίλη Κριτικού στάθηκε η αφορμή για την συνέντευξη αυτή.

Για την παράσταση την ίδια, στα Κείμενα Ανησυχίας σύντομα.

Λίγα λόγια.

Γεννήθηκα στην Αθήνα. Ο πατέρας μου ήταν μουσικός, πιανίστας στους μουσικούς θιάσους. Μεγάλωσα στα παρασκήνια και οι μετακινήσεις ήταν τρόπος ζωής για την οικογένειά μου. Αυτό με έκανε να αγαπήσω το θέατρο και τα ταξίδια αλλά όλα αυτά, ήταν πάντοτε συνδεδεμένα με τις σπουδές και την δουλειά μου στο θέατρο.

Συνέχισα την παράδοση της οικογένειας αλλά με λιγότερο λαϊκό τρόπο. Πέρασα πολύ γρήγορα στην έρευνα και τη θεατρική εκπαίδευση. Μόλις τελείωσα την σχολή πήγα στο Λονδίνο και συνέχισα τις σπουδές εκεί αλλά με ενδιέφερε η πρωτοπορία, καθώς και ό,τι νέο υπήρχε στην εποχή μου και έτσι βρέθηκα στην Πολωνία στο εργαστήρι του Jerzy Grotowski σε αναζήτηση μιας προσωπικής έκφρασης αλλά και ενός τρόπου να προσεγγίσω την Αρχαία Ελληνική Τραγωδία.

Είχα ζήσει με τον πατέρα μου από κοντά ως παιδί, το θαυμαστό κόσμο της επιθεώρησης και του μουσικού θεάτρου αλλά η εποχή μου οι σπουδές μου και οι επιρροές από την λογοτεχνία που αγαπούσα πολύ, με έφεραν κοντά στο μεταμοντέρνο. Η στροφή σε πιο λαϊκές μορφές έκφρασης γεννήθηκε τα τελευταία χρόνια και γι’ αυτό χωρίς να το καταλάβω, γύρισα σε κείμενα της προφορικής παράδοσης. Το ΆΣΠΡΟ ΦΩΣ ιστορίες έρωτα και αναρχίας, είναι η επιβεβαίωση αυτής της αλλαγής, σε πιο άμεσες μορφές θεατρικής έκφρασης.

Και  ίσως να είναι και η τελευταία ου παράσταση. Θα δούμε.

Γιατί το συγκεκριμένο κείμενο;

Ήθελα να μείνω για κάποιο καιρό μακριά από την σκηνοθεσία. Η σημερινή κατάσταση στην Ελλάδα με έχει προβληματίσει και λυπήσει πολύ. Αν και είμαι από τους ανθρώπους που ήδη από πολύ πριν έβλεπαν σημάδια παρακμής στον τρόπο ζωής της ελληνικής κοινωνίας, η σημερινή κατάσταση είναι πράγματι εφιαλτική και δεν εξηγείται πλήρως από τις τρέχουσες παρατηρήσεις και αναλύσεις. Κάτι πιο βαθύ και μακρόχρονο σημαίνει. Έτσι έψαξα πολύ για κείμενα γοητευτικά, συγκινητικά αλλά και ανατρεπτικά. Με έναν τρόπο κλασσικά και επαναστατικά συγχρόνως. Πιστεύω ότι το παρελθόν είναι ανατρεπτικό. Έχουμε απομακρυνθεί από το παρελθόν.

Τα κείμενα της προφορικής παράδοσης είναι ανοιχτά σε ερμηνεία. Ξαναγράφονται πάλι και πάλι από τον εκάστοτε αφηγητή και χρωματίζονται από την εποχή που ερμηνεύονται. Γίνονται σύγχρονα, κρατώντας όμως όλη την σοφία του παρελθόντος.

Οι ιστορίες αυτές ταιριάξατε με την ανάγκη μου να εκφραστώ με κείμενα πιο λαϊκά και άμεσα. Ήθελα μια ελευθερία που βρήκα στα κείμενα αυτά. Είμαι γοητευμένη από την παγανιστική τους δύναμη, τη σχέση τους με το υπερβατικό και την αισιόδοξη ματιά στη ζωή. Έχουμε συνηθίσει μια απατηλή σταθερότητα και είμαστε επιφυλακτικοί σε οτιδήποτε νέο. Αυτό μας κάνει φοβισμένους ανθρώπους, ανήμπορους να δούμε καθαρά. Όπου εισχωρεί ο φόβος, ακολουθεί η άγνοια. Ο φόβος και η αποκοπή από το παρελθόν, δεν βοήθησαν ποτέ κανέναν.

Συνεργάζομαι με αγαπημένους φίλους. Είναι σημαντικό να δουλεύεις με ανθρώπους που θαυμάζεις, εκτιμάς και εμπιστεύεσαι. Τότε μόνο έχει νόημα το όλο εγχείρημα. Ηλίας Κωνσταντακόπουλος, Μαρίνα Κροντηρά, Σταμάτης Δελαπόρτας, Παύλος Μαυρίδης, Τάσος Πετρής, Λιλή Λαμπρελλη, Βασίλης Κρητικός.

Τι δηλώνει ο τίτλος και ο υπότιτλος του έργου;

Το Άσπρο φως, στην δυτική παράδοση, δηλώνει την καθαρότητα, την αμεσότητα. Φως που γιατρεύει που αποκαλύπτει, που αναζητά το καινούργιο. Ό έρωτας πάλι αντιπροσωπεύει την υπερβατική και μεταμορφωτική δύναμη, που ακόμη και τον πιο σκληρό άνθρωπο για λίγο, τον μεταμορφώνει σε άγγελο. Η αναρχία για μένα είναι η δύναμη της αμφισβήτησης και της αργής ωρίμανσης προς την ισορροπία και όχι δύναμη της καταστροφής και της βίας, αλλά της ενσωμάτωσης στην κοινωνία θετικά και ουσιαστικά, την κατάλληλη στιγμή, που δεν είναι η ίδια για όλους μας.

Ο ποιητής μας Μιχάλης Κατσαρός, μας λέει: «Αντισταθείτε ακόμη και σε μένα που σας μιλώ». Οι πέντε ηρωίδες της παράστασης περνάνε από όλα αυτά τα στάδια για να φτάσουν τελικά στο ζητούμενο που η κάθε μια έχει.

Πώς βλέπετε να έχει διαμορφωθεί το ελληνικό θέατρο μέσα στα τόσα χρόνια που το υπηρετείτε;

Υπηρετώ το θέατρο επίσημα από το 1979 και ανεπίσημα με σπουδές και επαγγελματικές εμφανίσεις, ως μαθήτρια και σπουδάστρια, από τα 10 μου χρόνια.

Πιστεύω ότι έχουμε καλό θέατρο. Είμαστε λαός με παράδοση στο θέατρο. Το λέω αυτό γιατί έχω ταξιδέψει πολύ και έχω δει πολύ θέατρο από παιδί. Αυτό που δεν έχουμε είναι μια οργανωμένη παιδεία πανεπιστημιακή με ακαδημία και σχολές με άποψη και σοβαρότητα. Άνθρωποι σημαντικοί υπάρχουν, αλλά το σύνολο της κοινωνίας πάσχει και αυτό το βλέπουμε παντού σε όλους τους τομείς μιας κοινωνίας και βεβαίως και στο θέατρο.

Θα συμπλήρωνα ότι στο θέατρο και στην τέχνη γενικότερα το βλέπουμε λιγότερο – εννοώ αυτή την παθογένεια της κοινωνίας κι αυτό γιατί η τέχνη κάνει τις υπερβάσεις της.

Τι συμβουλή θα δίνατε σε ένα νέο παιδί που ξεκινά τώρα το ταξίδι του στην υποκριτική σπουδάζοντας σε μια δραματική σχολή;

Δεν δίνω συμβουλές και ούτε οι συμβουλές έχουν αποτέλεσμα. Αυτός που είναι να μείνει στο θέατρο θα μείνει. Το θέατρο δεν έχει ανάγκη εμάς, εμείς έχουμε ανάγκη το θέατρο.

Παρακολουθείτε το πολιτικό σκηνικό;

Φυσικά αλλά δεν μπορώ να είμαι ενεργό μέλος σε κάποια ομάδα. Κάνω πολιτική μέσα από το θέατρο, Στις επιλογές μου στη δουλειά και στη ζωή, εκφράζω και εφαρμόζω τις πολιτικές μου αντιλήψεις. Πιστεύω στην ελευθερία λόγου και έκφρασης, την ισότητα, την αξιοκρατία και την αλληλεγγύη. Είμαι πάντα από την πλευρά των αδυνάτων και όχι των αδύναμων  και πιστεύω ότι οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν δύναμη  ψυχική και δυνατότητες αλλά δεν θέλουν να τις χρησιμοποιήσουν. Είναι πιο βολική, νομίζουν, η παθητική στάση.

Πως βλέπετε να επιβιώνει η τέχνη μέσα στην κρίση;

Με συνεργασίες ανθρώπων και χώρων, με αλληλεγγύη, με εργατικότητα και κυρίως με ανάπτυξη της ελεύθερης βούλησης.

Τις λαμβάνετε υπόψη τις κριτικές;

Ναι πάντα. Και τις καλές και τις κακές και όλων των ειδών. Για μένα η κριτική έχει μεγάλη σημασία. Κτίζεις νέα πράγματα πάνω σε μια κριτική όποια και να είναι, αρκεί να ξέρεις να διαβάζεις τις κριτικές. Κατά ένα περίεργο όμως τρόπο, μέχρι στιγμής μόνο καλές κριτικές έχω πάρει.

Ποια χαρακτηριστικά οφείλει να έχει ένας σωστός κριτικός;

Και αυτό έχει σχέση με την κοινωνία. Αλλά θεωρητικά θα έλεγα, γνώσεις πολλές στο αντικείμενό του και στις δυσκολίες της τέχνης που καλείται να κρίνει. Ανανέωση γνώσεων, σχέση με το παρελθόν και το παρόν. Πάθος για τη δουλειά του και αγάπη για τον άνθρωπο.

Υποκριτική και σκηνοθεσία πρόκειται για δύο παράλληλες και ξεκάθαρες πορείες για σας;

Ξεκάθαρες ναι αν και αυτό έγινε μέσα στην πορεία. Για μένα το πρώτο και σημαντικό είναι η τέχνη του ηθοποιού, Αυτή είναι η αφετηρία. Όλα τα άλλα προέκυψαν και βέβαια πολύ συνειδητά κάποια στιγμή τράβηξα διαχειριστικές γραμμές με ευθύνη και πολύ δουλειά.

Πώς προέκυψε για σας η σκηνοθεσία;

Όταν γύρισα από την Πολωνία, θέλησα να κάνω μια ομάδα δική μου και να ξεκινήσουμε μαζί την ερευνητική δουλειά στο θέατρο. Όμως οι ηθοποιοί και οι συνεργάτες μου την περίοδο εκείνη, θέλανε μια δουλειά με αποτέλεσμα. Έτσι βρήκαμε τα κείμενα και ψάχναμε για σκηνοθέτη. Δεν μπορέσαμε να ταιριάξουμε χρόνους και απόψεις με τους σκηνοθέτες που θέλαμε και στο τέλος ανέλαβα το δύσκολο έργο της σκηνοθεσίας.
Έτσι για να μην χάσουμε την ευκαιρία -είχαμε δηλώσει συμμετοχή σε φεστιβάλ-ξεκινήσαμε δοκιμές, Η παράσταση αυτή έλαβε έξη βραβεία και ο δρόμος ήταν εύκολος για μένα τότε. Ο τίτλος της παράστασης ήταν ‘Πεντάπτυχο’ και ήταν πέντε μονόπρακτα Νεοελλήνων συγγραφέων.

Ξεκινήσατε το θέατρο με Τενεσί Ουίλιαμς. Δεν σας λείπουν παρόμοιοι ρόλοι;

Ίσως ναι καμιά φορά αλλά μπορεί και όχι. Αν γίνονται οι δοκιμές με συμβατικούς τρόπους, πλήττω εύκολα. Επίσης τώρα οι νέοι ηθοποιοί είναι πιο ενημερωμένοι για τα νέα ρεύματα και τις τάσεις στο θέατρο, δοκιμάζουν και δοκιμάζονται . Τότε ήταν τα πράγματα πιο συντηρητικά. Ο κυριότερος λόγος όμως είναι ότι καταπιάστηκα με μεγάλα κείμενα και οι εμμονές μου με τα κείμενα αυτά δεν μου άφηναν αμφιβολίες, με γοήτευαν και με γέμιζαν. Αν πιάσουμε μόνο την Αντιγόνη, ασχολήθηκα με το έργο αυτό του Σοφοκλή 10 χρόνια.

Τι έχει κερδίσει η σκηνοθέτις από την ηθοποιό και αντιστρόφως;

Ως σκηνοθέτης χρησιμοποιείς την ανάλυση, γίνεσαι μεθοδικός, εμβαθύνεις πολύ στο έργο που θα διδάξεις. Ο ηθοποιός περιμένει πολλά από σένα. Επίσης ο σκηνοθέτης πρέπει να ξέρει να οδηγήσει τον ηθοποιό. Πρέπει να είναι δάσκαλος. Ο σκηνοθέτης είναι πάνω απ’ όλα δάσκαλος κι έπειτα έρχεται η συνθετική του ικανότητα. Αυτά όλα είναι κέρδος αλλά και στέγνωμα. Είναι δύσκολο να κρατήσει τις υγρασίες του ηθοποιού, τον αυθορμητισμό του.

Στο θέατρο έχω τρεις ιδιότητες: Της ηθοποιού, της σκηνοθέτιδας και της δασκάλας. Και οι τρεις έχουν πάρει εξέχουσα θέση στη ζωή μου και στην πορεία μου, αλλά αυτή της ηθοποιού είναι η πιο σημαντική για μένα.

Δεν έχετε αποκτήσει μεγαλύτερη κατανόηση προς τον ηθοποιό;

Ναι αλλά πια δεν έχω την υπομονή που είχα πριν, για  να εκμαιεύσω από τον ηθοποιό τον καλύτερο εαυτόν του.

Τι σας ενοχλεί σήμερα στο θέατρο;

Η ευκολία, η έλλειψη αμφιβολίας για ό, τι κάνει κανείς, και η έλλειψη σεβασμού για το παρελθόν.

Πώς αντιλαμβάνεστε την έννοια του θεάτρου;

Το θέατρο βασίζεται στο ένστικτο αλλά για να υπάρξει θέλει αυστηρή πειθαρχία. Να τιθασεύσεις ό, τι προκύπτει από την θεατρική διαδικασία. Από το πρώτο ερέθισμα, την έμμονη ιδέα, μέχρι την ολοκλήρωση. Αυτό που μετράει για μένα στο θέατρο είναι η αφοσίωση. Ανήκω στη γενιά του 70 και στο είδος των ανθρώπων που ζητάνε το δύσκολο στην τέχνη τους. Όσες φορές η τύχη πήγε να κάνει τα πράγματα πιο εύκολα για μένα, η έμπνευση μου έφευγε. Η πορεία μου είναι μοναχική από κλίση, από επιλογή όχι συνειδητή. Προέκυψε από τις προτιμήσεις μου.

Βέβαια πλήρωσα τις επιλογές μου και τα ρίσκα που πήρα στην δουλειά μου. Για μένα πάντα υπήρχε κρίση με κάποιο τρόπο, μια και δεν διάλεξα ποτέ ένα στρωμένο δρόμο. Ακολούθησα μια πορεία αρκετά διαφορετική από τους συναδέλφους μου. Θα έλεγα πως τώρα είμαι πιο κοινωνική από όταν ήμουν νέα. Όταν βγήκα στο θέατρο ήμουν ήδη πολλά χρόνια στο χορό. Πρώτα σπούδασα χορό και μετά θέλησα να μιλήσω. Ήθελα να ακούσω την φωνή μου. Έτσι ξεκίνησα σπουδές στο θέατρο.

Η σπουδή είναι μια συνεχόμενη διαδικασία. Δεν την εγκαταλείπω ποτέ. Ξεκίνησα πολύ μικρή τον χορό, μετά την μουσική, το θέατρο. Και πλησίασα και τις άλλες τέχνες όχι για να τις ολοκληρώσω αλλά για να πάρω στοιχεία και γιατί πραγματικά με ενδιέφεραν. Η ζωγραφική, η κεραμική, η φωτογραφία και ο κινηματογράφος με γοήτευαν και τα σπούδασα ερασιτεχνικά.

Το θέατρο είναι πολύ απαιτητική δουλειά, δεν σου αφήνει χώρο και χρόνο αλλά προσπάθησα να δώσω χρόνο και στις άλλες μορφές τέχνης γιατί έτσι καταλάβαινα καλύτερα την τέχνη του θεάτρου. Όταν σκέπτομαι το θέατρο, το μυαλό μου πάει στον όρο αναγέννηση. Ίσως γιατί ο αναγεννησιακός άνθρωπος ήταν πολύπλευρος. Είχε σχέση με πολλά πράγματα, με επιστήμες και τέχνες. Σήμερα ο άνθρωπος καταμερίζεται. Δεν συμφωνώ με αυτή την προσέγγιση ζωής.

Τι είναι για σας το ταλέντο;

Ταλέντο είναι γνωστό πως είναι η δουλειά. Ωστόσο θα συμπλήρωνα ότι το ξεχωριστό σε έναν άνθρωπο- ηθοποιό, είναι η χάρις. Αλλά αυτό είναι δύσκολο να το αποκτήσεις με δουλειά μόνο. Είναι μια βαθύτερη σχέση με τον κόσμο γύρω σου.

Ποια η σχέση σας με το κοινό;

Θέατρο και κοινό έχουν μεγάλη σχέση. Δεν υπάρχει θέατρο χωρίς κοινό. Αλλά το κοινό μορφοποιείται από την εκάστοτε κοινωνία. Το θέατρο αντιπροσωπεύει την κοινωνία, είναι όμως τέχνη και παρόλο που διαπραγματεύεται πράγματα της ζωής, δεν είναι αναπαράσταση της ζωής , αν το κοινό δεν έχει την καλλιέργεια που χρειάζεται για να ευχαριστηθεί και να εκτιμήσει ένα έργο που δεν είναι απόλυτα αναγνωρίσιμο, τότε είναι δύσκολο για τον καλλιτέχνη να επικοινωνήσει με το κοινό. Παρόλα αυτά, πιστεύω ότι είναι στο χέρι του ηθοποιού- καλλιτέχνη να προσεγγίσει το κοινό με την γνησιότητά του. Είναι μια πρόκληση αυτό.

Τι θα ξεχωρίζατε στην πορεία των τριάντα πέντε χρόνων σας στο θέατρο;

Είμαι στο θέατρο από το 1979 που τελείωσα την σχολή.
Η επιλογή μου να πάω στο πρωτοποριακό εργαστήρι της εποχής μου (1980) δηλαδή στο εργαστήρι του Jerzy Grotowski, μου άλλαξε τη ζωή. Νομίζω ότι αν δεν πήγαινα στην Πολωνία, ίσως και να άφηνα το θέατρο. Αν και είχα ταξιδεύσει πολύ και είχα και σπουδές στην Αγγλία, δεν είχα ακόμη βρει αυτό που πραγματικά ζητούσα. Είχα καλούς δασκάλους και στην Ελλάδα και στο εξωτερικό και είχα πολύ σημαντικούς ανθρώπους για πρότυπα. Αλλά μου έλειπε αυτό που πίστευα πάντα για το θέατρο: ότι είναι τέχνη και ότι ο ηθοποιός είναι πρώτα καλλιτέχνης και μετά ηθοποιός. Την προσέγγιση αυτή, τη βρήκα στις σπουδές μου στην Πολωνία κι έτσι εδραίωσα αυτό που από πολύ πριν είχα αισθανθεί.

Ζωή και τέχνη;

Η ζωή αν εξαιρέσουμε κάποιες δυσκολίες ήταν μέχρι στιγμής πολύ γενναιόδωρη μαζί μου. Είμαι ευτυχής γιατί στη ζωή μου, τουλάχιστον μέχρι στιγμής, έκανα μόνο ό, τι πραγματικά πίστευα. Όταν πρωτοξεκίνησα ως νέα σκηνοθέτης πήρε η παράστασή μας 6 βραβεία και άνοιξαν όλοι οι δρόμοι. Προτάσεις και άνθρωποι ήρθαν προς εμένα. Αρνήθηκα συνειδητά όλη αυτήν την ευκολία και ξεκίνησα το εργαστήρι θεατρικής έκφρασης, που με κράτησε 10 χρόνια με μελέτη και έρευνα κι έπειτα ακολούθησαν παραστάσεις σε μεγάλα Φεστιβάλ της Ευρώπης.

Μελλοντικά σχέδια;

Η επόμενη θεατρική δουλειά είναι σε συνεργασία με την μουσικό Τάνια Γιαννούλη. Έχουμε ξεκινήσει ήδη δοκιμές. Μια μουσικοθεατρική παράσταση με τίτλο: ‘Le Foyer ‘ και είναι ελεύθερη προσέγγιση ενός διηγήματος του Αιγύπτιου συγγραφέα Yussuf idris, που διαπραγματεύεται την τυφλότητα.

Μου έχουν εμπιστευτεί τα κείμενά τους, και ο Βαγγέλης Χατζηγιαννίδης και ο Σταμάτης Πολενάκης αλλά είμαι σε μια περίοδο που ακόμη δεν έχω καταλάβει τι ακριβώς θέλω ή δεν θέλω.

–

1*

H  συνέντευξη to 2015 στον δημοσιογράφο Παναγιώτη Χιονίδη στο independent.gr

Τον ευχαριστώ.

Η παράσταση 2014-2015   Άσπρο φως  –

Αφορμές και αναμοχλεύσεις