Η εφηβεία είναι μια κρίσιμη περίοδος στη ζωή κάθε ανθρώπου. Οι βιολογικές αλλαγές σε συνδυασμό με την ανάγκη διαμόρφωσης μιας συνεκτικής εικόνας του εαυτού, απαλλαγμένης από τις γονικές επιδράσεις, δημιουργούν έντονα συναισθήματα και ανησυχίες στους εφήβους. Παρόλο που οι έφηβοι δείχνουν να απομακρύνονται από τους γονείς τους και να αναζητούν όλο και πιο συχνά την παρουσία των φίλων τους, οι συνέπειες των γονικών συμπεριφορών στην συγκρότηση της προσωπικότητας τους είναι καθοριστικές.
Σύμφωνα με τους ψυχολόγους Maccoby & Martin, τέσσερα είναι τα κυριότερα είδη γονικών συμπεριφορών, τα οποία συνεχίζουν να υποστηρίζονται από τους περισσότερους σύγχρονους ψυχολόγους. Μια από αυτές τις συμπεριφορές είναι η αυταρχική, η οποία χαρακτηρίζεται από την αξία που δίνεται στην υπακοή και τη συμμόρφωση. Σίγουρα, όλοι μας έχουμε συναντήσει γονείς που είναι πολύ αυστηροί, επιβάλλουν διαρκώς κανόνες και τιμωρούν χωρίς δισταγμό τα παιδιά τους όταν αυτά δεν συμπεριφέρονται σωστά. Πρόκειται για τους αυταρχικούς γονείς, οι οποίοι έχουν υψηλές προσδοκίες από τα παιδιά τους και είναι πολύ επικριτικοί απέναντι στα λάθη τους, χωρίς όμως να αφουγκράζονται τις ανάγκες τους και να ενθαρρύνουν την προσωπική τους ανεξαρτησία.
Δυστυχώς, οι συνέπειες των αυταρχικών γονικών συμπεριφορών είναι ιδιαίτερα αρνητικές για τους εφήβους, οι οποίοι σημειώνουν χαμηλές σχολικές επιδόσεις, δεν έχουν υψηλή αυτοεκτίμηση, αναπτύσσουν περιορισμένες κοινωνικές δεξιότητες και είναι πιο ευάλωτοι στην εμφάνιση ψυχικών ασθενειών, όπως και εθιστικών συνηθειών.
Σε αντίθεση με την αυταρχική συμπεριφορά, η διαλεκτική αναφέρεται στους γονείς που είναι θερμοί, υποστηρικτικοί και ανταποκρίνονται στις ανάγκες των παιδιών τους, ιδιαίτερα όταν αυτά διανύουν την θυελλώδη περίοδο της εφηβείας. Οι διαλεκτικοί γονείς γνωρίζουν πως να θέτουν όρια, είναι σταθεροί στις απόψεις τους και κυρίως προτιμούν να συζητούν με τα παιδιά τους και να τους εξηγούν τις αποφάσεις τους, αντί να επιβάλλουν αυστηρές τιμωρίες. Δεν θέλουν οι έφηβοι να εξαρτώνται από αυτούς αλλά προσπαθούν να ενισχύσουν την αυτονομία τους, ενώ παράλληλα έχουν υψηλές προσδοκίες, χωρίς όμως να απαιτούν από το παιδί τους να εκπληρώσει τις δικές τους επιθυμίες και να ζήσει σύμφωνα με τα δικά τους πρότυπα. Ως αποτέλεσμα, οι έφηβοι που μεγαλώνουν σε ένα διαλεκτικό οικογενειακό περιβάλλον είναι πιο σίγουροι για τον εαυτό τους, αναλαμβάνουν περισσότερες πρωτοβουλίες και είναι πιο πιθανό να αποφύγουν προβληματικές συμπεριφορές όπως είναι η χρήση ναρκωτικών, η υπερκατανάλωση αλκοόλ, η επιθετικότητα και η πρόωρη σεξουαλική δραστηριότητα.
Μια ακόμη γονική συμπεριφορά, είναι η ανεκτική ή παραχωρητική και περιλαμβάνει ήπιες γονικές πρακτικές. Σε αυτή την κατηγορία εντάσσονται οι γονείς που δεν θέτουν σχεδόν κανένα όριο στα παιδιά τους, ανταποκρίνονται πλήρως στις απαιτήσεις τους, απορρίπτουν την τιμωρία και προβάλλουν την αποδοχή ως το καλύτερο μέσο διαπαιδαγώγησης. Είναι επιεικής με τα παιδιά τους, χωρίς να έχουν υψηλές προσδοκίες και δεν θέτουν ιδιαίτερους κανόνες καλής συμπεριφοράς. Συνήθως, οι έφηβοι που μεγαλώνουν με ανεκτικούς γονείς είναι παρορμητικοί και εγωκεντρικοί, δυσκολεύονται να αναλάβουν την ευθύνη των πράξεων τους, είναι λιγότερο ώριμοι και αναπτύσσουν προβληματικές κοινωνικές σχέσεις, καθώς συμμορφώνονται εύκολα υπό την πίεση της ομάδας των συνομηλίκων.
Τέλος, η αδιάφορη γονική συμπεριφορά παραπέμπει στους γονείς που είναι εντελώς αμέτοχοι. Αυτοί οι γονείς είναι ψυχροί με τα παιδιά τους, ενδιαφέρονται ελάχιστα για τη ζωή τους και δεν αφιερώνουν αρκετό χρόνο σε δραστηριότητες μαζί τους. Φυσικά, οι έφηβοι που έχουν αδιάφορους γονείς είναι πολύ πιθανό να εμπλακούν σε συμπεριφορές υψηλού κινδύνου και να προβούν ακόμα και σε απόπειρες αυτοκτονίας.
Είναι τόσο εύκολη η κατάταξη των γονέων σε μια από τις τέσσερις κατηγορίες γονικών συμπεριφορών; Η αλήθεια είναι, πως τις περισσότερες φορές οι πρακτικές που υιοθετούν οι γονείς μεταβάλλονται ανάλογα με τις συνθήκες και εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τη συμπεριφορά του ίδιου του εφήβου. Ακόμα και ο πιο καλόβολος και ανεκτικός γονέας είναι πιθανό να επιδείξει αυταρχική συμπεριφορά όταν ο έφηβος γιός του ή η έφηβη κόρη του προβάλλει συνεχώς αντιρρήσεις. Μάλιστα, η διαλεκτική γονική πρακτική φαίνεται συχνά ακατόρθωτη στους γονείς, καθώς φαντάζει τρομερά ιδανική για να είναι αληθινή. Σίγουρα είναι δύσκολο να επιτύχει κανείς την απόλυτη ισορροπία ανάμεσα την τρυφερότητα και τη θέσπιση ορίων, ωστόσο αν οι γονείς δείξουν την απαραίτητη ζεστασιά, εφαρμόσουν μια συγκεκριμένη δομή με ξεκάθαρους κανόνες και ενισχύσουν την αυτονομία είναι βέβαιο πως οι έφηβοι θα υιοθετήσουν τα θετικότερα χαρακτηριστικά της εφηβείας και θα αναπτύξουν μια υγιή προσωπικότητα.
*ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΦΗΒΙΚΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ/ COLEMAN C. JOHN/ ΕΚΔΟΣΕΙΣ: GUTENBERG/
Η Βάϊα Πλατσατούρα γεννήθηκε 2001 στην Αθήνα. Σπούδασε στο Τμήμα Ψυχολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Έχει συμμετάσχει ως Leader στο πρόγραμμα ενδυνάμωσης νέων γυναικών ‘’womentors’’, καθώς και ως εθελόντρια facilitator στην δράση ‘’Ζωντανή Βιβλιοθήκη’’. Ασχολείται με τον στίβο, την κολύμβηση, τον κλασσικό χορό, το θέατρο και τον κινηματογράφο.
