“Fuenteovejuna”: Ένα διαχρονικά “σύγχρονο” αριστούργημα

Κείμενα Ανησυχίας

Γράφει η Μαρία Πανούτσου

Ένα διαχρονικά “σύγχρονο” αριστούργημα

Fuenteovejuna

Η Λαουρένθια

ή

η υπέρβαση των αντοχών μας

Δεν ξέρω αν γράφω αυτό το κείμενο για τον ΛΌΠΕ ΝΤΕ ΒΈΓΚΑ ή για την ηρωίδα του την Λαουρένθια. Πιστεύω πως γράφω με αφορμή το έργο και την Λαουρένθια, για τον συγγραφέα κυρίως.

Στο έργο του Λόπε ντε Βέγα Φουέντε Οβεχούνα δεν μπορούμε να μιλήσουμε για φεμινιστικό κίνημα ή μήνυμα, διότι τίποτα από το κείμενο δεν παραπέμπει σε αυτό αλλά μιλά ξεκάθαρα για το αίσθημα της αδικίας και η ανάγκη για υπεράσπιση ενάντια σε κοινό εχθρό. Μιλά για μία ιερή συλλογικότητα.

Εδώ το πρόβλημα στο θεατρικό αυτό υπέροχο κείμενο είναι ταξικό και όχι πρόβλημα των δύο φύλων. Υπάρχει η θέση της γυναίκας που είναι υποδεέστερη όμως στο έργο θίγεται ακόμη κάτι πιο σοβαρό το οποίο δίνει την  δυνατότητα στην εξουσία που κρατούν οι άνδρες να μπορούν να τιθασεύουν τη ύπαρξη της γυναίκας.

Ο συγγραφέας αγαπούσε πολύ την γυναίκα και το απέδειξε αυτό και με την ζωή του και στο έργο του. Είχε συνείδηση της ιδιαιτερότητά της και εκτιμούσε τις δυνατότητές της αντίθετα δε από το Σαιξπηρικό θέατρο, έπαιζαν γυναίκες στην Ισπανική σκηνή και μάλιστα έγιναν πολύ σημαντικές ερμηνείες από αξιόλογες ηθοποιούς στην εποχή του και γράφτηκαν σπουδαίοι ρόλοι όπως αυτός της Λαουρένθιας στο Φουέντε Οβεχούνα.

Μιλάμε για τον Λόπε δε Βέγα τον Ισπανό θεατρικό συγγραφέα, ποιητής και μυθιστοριογράφος, που υπήρξε στην περίοδο της Χρυσής Εποχής όπως λέγεται, της μπαρόκ λογοτεχνίας, την εποχή μεταξύ 1562 με 1635( γέννηση και θάνατος του Λόπε ντε Βέγκα). Δηλαδή μιλάμε για τον 17 αιώνα. Το έργο “Fuenteovejuna” είναι ιστορικό-κοινωνικό δράμα και βασίστηκε σε ένα πραγματικό γεγονός που συνέβη το έτος 1476 στην Ισπανία.

Το έργο διαδραματίζεται στο χωριό Fuenteovejuna, της Ανδαλουσίας. Η λέξη Fuenteovejuna είναι το όνομα του χωριού. Η ετυμολογική σημασία που προέρχεται από τα ισπανικά και σημαίνει Fuente = πηγή (νερού) Ovejuna = προέρχεται από oveja, που σημαίνει «πρόβατο» Fuenteovejuna σημαίνει κατά λέξη “Πηγή των προβάτων” ή “Πηγή προβατιών”.

Το Fuenteovejuna είναι ένα τοπωνύμιο, ποιμενικό-αγροτικό που υποδηλώνει μια περιοχή με νερό (πηγή) και κοπάδια – κάτι που ταιριάζει στο χωριό όπου διαδραματίζεται το έργο, καθώς πρόκειται για μια αγροτική κοινωνία. Όμως το τίτλος δηλώνει και μια άλλη ιδιότητα- κατάσταση.

Μεταφορικά έχει την σημασία των ανθρώπων που δεν θεωρούνται άτομα, αλλά αγέλη. Η Λαουρένθια μας λέει στο έργο πως ό,τι είναι να το γίνει, θα πρέπει να το πράττει με συνείδηση και να μην υποχωρεί μπροστά στους δυνατούς και τα Αξιώματα. Η ενότητα σε μια τέτοια περίπτωση είναι το παν όμως ό λόγος του ανθρώπου μόνος ή όχι μόνος πρέπει να ακούγεται να ακουστεί να γίνει τελικά σεβαστός. 

Η Λαουρένθια γίνεται ιεροκήρυκας, επαναστάτρια, πολεμίστρια, ερωμένη που της παίρνουν την αγάπη της, σαν Χριστός που είναι έτοιμος να θυσιαστεί. Γίνεται παρθένα ξέφρενη, για να υπερασπιστεί τα ιδανικά της και ουσιαστικά μια γυναίκα σύγχρονη απόλυτα, που παλεύει σε όλα τα μήκη και  τα πλάτη της Γης για ένα κόσμο καλύτερο λιγότερο άδικο και λιγότερο παράλογο. Από αυτό το σημείο αρχίζει η φεμινιστική προσέγγιση που χωρίς το ταξικό πρόβλημα το ανθρωπιστικό δεν μπορεί πραγματικά  και ουσιαστικά να ευδοκιμήσει. Η απαλλαγή του πολιτικού συστήματος από την εκμετάλλευση θα έδινε και στην γυναίκα την θέση που της αξίζει αφού θα έχει δώσει στον άνθρωπο τη θέση που του αξίζει. Θα ευχόμουν πάντα οι γυναίκες να έχουν το σθένος της Λαουρένθιας.

Υπόθεση του έργου:

Ο διοικητής του τάγματος του Καλατράβα, Φερνάν Γκόμεζ, ασκεί τυραννική εξουσία στο χωριό: καταπιέζει τους κατοίκους, κακομεταχειρίζεται τις γυναίκες όπως  προσπαθεί να βιάσει τη Λαουρένθια, καταπατά τους νόμους και λειτουργεί αυθαίρετα. Σε κάποια στιγμή, οι κάτοικοι του χωριού, αγανακτισμένοι από την τυραννία και τις προσβολές, επαναστατούν και σκοτώνουν συλλογικά τον διοικητή.

Όταν οι βασιλικές αρχές ανακρίνουν τους κατοίκους για να βρουν τον ένοχο, όλοι απαντούν με την περίφημη φράση: «Fuenteovejuna lo hizo» Το έκανε το χωριό Fuenteovejuna. Δηλαδή, κανένας δεν προδίδει τους υπόλοιπους· όλοι παίρνουν συλλογική ευθύνη, για το  γεγονός . «Fuenteovejuna lo hizo» γίνεται τελικά έργο σύμβολο λαϊκής ενότητας και αντίστασης στην καταπίεση και σημαίνει ένοχος είναι το χωριό όλο.

Το έργο θίγει την κατάχρηση εξουσίας, δικαιοσύνη και αυτοδικία, κοινωνική αλληλεγγύη, συλλογική δράση και επανάσταση, ρόλος των φύλων και τιμή.

Ο τίτλος είναι εξαιρετικός τα περιέχει όλα όσα θα γίνουν.

Η λέξη πρόβατα συμβολίζει: Αθωότητα, απλότητα, υπακοή όπως συχνά απεικονίζεται ο λαός. Έναν λαό που υφίσταται καταπίεση χωρίς να έχει δύναμη – μέχρι που εξεγείρεται. Οι κάτοικοι του Fuenteovejuna είναι απλοί, ταπεινοί χωρικοί που ζουν ειρηνικά, μέχρι που καταπιέζονται τόσο πολύ που ενώνονται και αντιστέκονται. Δηλαδή, τα “πρόβατα” γίνονται “λύκοι” όταν απειλείται η κοινότητά τους.

Η πηγή συμβολίζει σημείο εκκίνησης – η αρχή της επανάστασης. Συμβολίζει την Κάθαρση, όπως το νερό που καθαρίζει αλλά και την ενότητα την αλληλεγγύη. Μέσα στο έργο, το χωριό γίνεται πηγή αντίστασης, σύμβολο ελευθερίας.

Παρόλο που πρόκειται για μικρό χωριό αδύναμο η πράξη του γίνεται παράδειγμα. Ίσως από τα πιο επαναστατικά και θεατρικά έργα που θα έπρεπε να παίζονται πιο συχνά (και διδάσκονται στα πανεπιστήμια).

Σημ.

1. Από  τις τελευταίες διεθνείς παραστάσεις  το 2025 του έργου https://dctheaterarts.org/2025/02/15/bracingly-original-fuenteovejuna-at-gala-is-a-masterpiece-for-today/

2. Στην Ελλάδα, τελευταία παραγωγή του Εθνικού Θεάτρου σε σκηνοθεσία Ελένης Ευθυμίου ανεβαίνει στην Κεντρική Σκηνή (Τσίλλερ) στις 28 Οκτωβρίου 2021 αν δεν κάνω λάθος – διορθώστε με αν κάνω.

3. https://kithara.to/stixoi/MjA5ODgyMjY1/mpalanta-tis-fouente-obexouna-dimitriadi-maria-lyrics

4. Επίσης

    https://www.poiein.gr/2007/05/09/euiio-ieeniyooeeio-oioyioa-iaaiyia/

5. Στην σχολή θεάτρου που φοίτησα στο δεύτερο χρόνο 1977-78 είχα επιλέξει τον μονόλογο της Λαουρένθιας με δάσκαλο και σκηνοθέτη τον Άγγελο Σιδεράτο Τον μονόλογο αυτόν τον διάλεξα τότε και έγραψα στις σημειώσεις μου πως θα ήθελα σε κάθε στιγμή της ζωής μου να έχω το,θάρρος της Λαουρένθιας ανεξάρτητα από τις επιπτώσεις.