Κείμενα Ανησυχίας
Men are not prisoners of fate,
but only prisoners of their own minds.
Franklin Roosevelt
Απόφαση
Τόλμημα
Εμπειρία
Σε άσωστο χρόνο αποχώρηση
Το να μπεις μέσα στις φυλακές Κορυδαλλού ή σε όποιες φυλακές, δεν είναι απλό καθημερινό, γεγονός. Ευτύχησα μέχρι στιγμής να μην είμαι παραβάτης στην ζωή μου είχα και έχω έναν σεβασμό στους νόμους και αυτό γιατί πιστεύω στο σύστημα όσο ατελές και να είναι.
Η τελειότις των ανθρώπων θα οδηγήσει και σε ένα καλύτερο και πιο ανθρώπινο και δίκαιο σύστημα διακυβέρνησης μιας κοινωνίας.
Το 1985 πολύ νέα και πολύ άπειρη στα πρώτα μου βήματα επαγγελματικά, και πολύ ρομαντική, είχα κάνει πρόταση να εργαστώ στις φυλακές Κορυδαλλού και σε αναμορφωτήρια χώρους εγκλεισμού, με στόχο να δουλέψω και να προσφέρω σε ανθρώπους που το είχαν ανάγκη. Πίστευα ότι το θέατρο και η τέχνη της κίνησης του σώματος, είχε να προσφέρει πολλά στους ανθρώπους αυτούς. Έχω να πω πολλά τόσα χρόνια μετά καθώς αναλογίζομαι την τότε δική μου τολμηρή απόφαση.
Τώρα παραθέτω την εισήγηση που έκανα στην διεύθυνση που εργαζόμουν. Στην όλη μου αυτή προσπάθεια με βοήθησε ο ποιητής Γιώργος Δρανδάκης που ήταν υπεύθυνος του πολιτιστικού προγράμματος της ΝΕΛΕ εκείνον τον καιρό και έτσι δούλεψε το 84 με το 87 με προγράμματα της λαϊκής επιμόρφωσης που είχαν πολύ μεγάλο άνοιγμα προς την κοινωνία και ενδιαφέρον την εποχή εκείνη. Τα γράφω όλα αυτά όχι μόνο ως ημερολογιακή διαδικασία αλλά για τι τόσο χρόνια μετά δεν έχουν καλυτερεύσει το αντίθετο θα έλεγα – θέματα που αφορούν — Νόμους -Δίκαιο την Λειτουργία των Φυλακών.
Θα επανέλθω στο θέμα αυτό με μνήμες από τους φυλακισμένους με τους οποίους ήρθα σε επαφή. Προς το παρόν η εισήγηση (απόσπασμα). Η Εισήγηση έγινε και για τι είχε προγραμματιστεί, ήταν μέρος των υποχρεώσεων αλλά και γιατί υπέβαλα παραίτηση μετά από ένα διάστημα. Ο λόγος της παραίτησης μου: «Θα έπρεπε να ρίξω πολύ νερό στο κρασί μου για να παραμείνω και αυτό δεν το επέτρεπα στον εαυτόν μου».
ΕΙΣΗΓΗΣΗ ( Απόσπασμα)
ΕΙΣΗΓΗΤΡΙΑ: ΜΑΡΙΑ Σ. ΠΑΝΟΥΤΣΟΥ
ΑΘΗΝΆ, ΜΑΙΟΣ 1985
ΘΕΜΑ:
Προβλήματα εφαρμογής του μαθήματος Κινησιολογίας και Θεάτρου στο Σ.Κ.Α. Κορυδαλλού
Με την εισαγωγή αυτή, επιθυμώ να δώσω μία όσο το δυνατόν πιο καθαρή και σύντομη εικόνα των προβλημάτων που αντιμετώπισα, με σκοπό τη δημιουργία προϋποθέσεων από την πλευρά της Ν.Ε.Λ.Ε. για τη σωστότερη λειτουργία του μαθήματος του θεάτρου. Για να γίνει κάτι τέτοιο, χρειάζεται μία περίοδος προετοιμασίας, ώστε το επόμενο βήμα προς την κατεύθυνση της καθιέρωσης του μαθήματος του θεάτρου στις φυλακές να γίνει σε πιο γερές βάσεις.
Βασίζω την μη ομαλή συνέχιση των μαθημάτων μου στο σωφρονιστήριο στο συλλογισμό, ότι ο επιμορφωτής με την παρουσία του σ’ ένα χώρο πρέπει να εισάγει το καινούργιο και όχι να υποστεί αλλαγές ο ίδιος και στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν εννοώ ότι δεν δέχεται ερεθίσματα και εμπειρίες, αλλά εννοώ ένα είδος αλλοτρίωσης που θα υποστεί αν αντί να φέρει εκείνος προς το καλύτερο δεχθεί μια κατάσταση πραγμά¬των που ήδη υπάρχει.
Ζήτησα να εργαστώ στις φυλακές και το μάθημα του θεάτρου θα είχε στόχο:
1. Βοήθημα προς τους έγκλειστους για την παραμονή τους στις φυλακές και για την μετέπειτα προσαρμογή τους στον κοινωνικό χώρο.
2. Δημιουργία μόνιμης θεατρικής ομάδας που σε προχωρημένη μορφή θα ετοιμάζει παραστάσεις που θα μπορούν να τις παρακολουθήσουν πλην των κρατουμένων συγγενείς και φίλοι, φοιτητές, σπουδαστές κ.λπ..
Στις 13 επισκέψεις που έκανα και που τις θεωρώ σαν επισκέψεις προσαρμογής και αναγνώρισης χώρου, έκανα μερικές ώρες κινησιολογίας έγινε η εισαγωγή στον Τσέχωφ, μιλήσαμε για τη ζωή και το έργο του, διαβάσαμε την «Αίτηση σε Γάμο», διαβάσαμε το νεοελληνικό «Η Βέρα και το Τάβλι» του Κεχαΐδη με σκοπό να το ανεβάσουμε και αρχίσαμε πρόβες. Επίσης, προσπάθησα να δημιουργήσω στους κρατούμενους σπέρματα συνεργασίας, ομαδικότητας, δεκτικότητας, διαλόγου και εμπιστοσύνης. Μιλήσαμε για την καλύτερη οργάνωση της θεατρικής ομάδας και πως την έβλεπαν εκείνοι, μιλήσαμε για τη ζωή τους πριν από τη φυλακή, στη φυλακή και τους φόβους τους για τη μετά τη φυλακή περίοδο.
Πρέπει να αναφέρω, ότι εξαρχής μπήκα στις φυλακές με σκοπό να κάνω ένα μάθημα ευρύτερο, με βάση το θέατρο και όχι απλώς την ετοιμασία μιας θεατρικής παράστασης.
Στο πρώτο στάδιο, το μάθημα που προτείνω το αποκαλώ βίωμα-εμπειρία και θα ασχολείται με τη χαλάρωση, τη σωματική κίνηση μέσα από τη συνειδητοποίηση του σώματος και σε συνέχεια την απελευθέρωση ενέργειας που είναι και το στάδιο το πιο προχωρημένο στο πρώτο επίπεδο.
Στο δεύτερο στάδιο, θα επικρατεί το θεατρικό παιχνίδι και τέλος η προετοιμασία της θεατρικής παράστασης στο τρίτο στάδιο. Το Α΄και Β΄στάδιο είναι ανοιχτό για μεγάλο αριθμό ατόμων, ενώ το τρίτο αποτελείται από άτομα που θα συμμετέχουν στη θεατρική ομάδα.
ΔΥΣΚΟΛΊΕΣ
1. Το μάθημα αυτό χρειάζεται ένα μόνιμο χώρο, δηλαδή ένα μεγάλο δωμάτιο καθαρό και ένας αριθμός από ατομικά κομμάτια μοκέτας για τις ασκήσεις εδάφους επίσης φόρμες, και ένα μαγνητόφωνο. Το μάθημα κινησιολογίας πρέπει ν’ αναφέρω είχε πολύ περισσότερες συμμετοχές από αυτών που ήθελαν να είναι στη θεατρική ομάδα σε αναλογία 5:1. Μετά την ομαλή λειτουργία αυτού του μαθήματος θα χρειαζόταν και άλλο φροντιστήριο. Εφόσον λειτουργούν τα μαθήματα της Ν.Ε.Λ.Ε., πρέπει και να έχουν και σωστή εφαρμογή. Απουσιάζει, λοιπόν, ο συγκεκριμένος χώρος που θα ταυτιστεί σιγά-σιγά με το μάθημα και τα αποτελέσματα και το απαραίτητο φροντιστήριο.
Στην αρχή μου δόθηκε η αίθουσα ψυχαγωγίας, μετά μία ομάδα παιδιών ζήτησε την αίθουσα από τον αρχιφύλακα, με το αιτιολογικό ότι η αίθουσα ψυχαγωγίας είναι για όλους και όχι για ένα ορισμένο αριθμό παιδιών που συμμετέχουν στο μάθημα θεάτρου. 0 αρχιφύλακας έδωσε την αίθουσα και έτσι ένα μάθημα και ένα πρόγραμμα καταπατήθηκε. Έμεινα χωρίς χώρο και αποφασίζω μόνη μου να πάω στην αίθουσα τραπεζαρίας, όπου εκεί δημιουργήθηκε και το πρόβλημα του χρόνου, δηλαδή παράδοση της αίθουσας ώρα 9:30 – 9:45 και παράδοση από μένα 11:30. Χρόνος περιορισμένος που περιοριζόταν ακόμη περισσότερο από … …
2. 0 χρόνος ο προκαθορισμένος δεν τηρείτο.
Πρέπει να υπάρξουν για τα παιδιά που λαμβάνουν μέρος στη θεατρική ομάδα κάποια προνόμια. Λέγοντας προνόμια εννοώ: σεβασμός του χρόνου του δοσμένου, όχι περικοπές, όχι διακοπές του μαθήματος χωρίς σοβαρό λόγο σε περίπτωση αλλαγής φυλακής ενός κρατουμένου που λαμβάνει μέρος σε μια θεατρική παράσταση, να έχει τη δυνατότητα παραμονής ως το τέλος της θεατρικής παραγωγής και όχι φεύγοντας το άτομο αυτό μια προσπάθεια ημιτελή.
0 χρόνος στις φυλακές κυλάει διαφορετικά πρέπει να περιμένεις και να υπομένεις.
Αν προσθέσουμε τα προβλήματα που δημιουργούν στο μάθημα γενικά η λειτουργία της φυλακής, τότε ο χρόνος γίνεται πολύ λίγος. Πότε θα γίνει το μάθημα κινησιολογίας που ζητούν τα παιδιά και πότε η προετοιμασία μιας θεατρικής παράστασης;
Παρατηρήσεις ως προς τη ζωή των φυλακισμένων
0 σωφρονιστικός χαρακτήρας των φυλακών μόνο από την πλευρά της Ν.Ε.Λ.Ε. διαφαίνεται ουσιαστικά, όμως κανείς δεν πληροφορεί τους κρατούμενους για τα προγράμματα αυτά, τα μαθαίνουν τυχαία, ίσα-ίσα παρεμποδίζονται με πρακτικά εμπόδια και με ψυχολογικό εκβιασμό. Στον ίδιο χώρο υπάρχουνε διαφορετικές ηλικίες 16–24 χρονών, διαφορετικές μορφές εγκληματικότητας, η ανάγκη για αλλαγή είναι φανερή.
Η ανάγκη των κρατουμένων για μάθηση είναι έντονη και σχετίζεται με μία αλλαγή που θέλουν να επιφέρουν στη ζωή τους.
Η μεταχείριση και το κλίμα της φυλακής στοχεύει όχι στη διαμόρφωσή τους προς το καλύτερο, αλλά το αντίθετο. Τους μεταχειρίζεται σαν ανθρώπους χωρίς μέλλον και χωρίς δικαιώματα και έτσι καταστρέφει ότι έχει απομείνει από τη θέλησή τους. Τους επιμορφωτές τους βλέπουν οι κρατούμενοι σαν όαση. Όμως δεν πιστεύουν στη δύναμή τους και στα αποτελέσματα των προγραμμάτων, αλλά θεωρούν τη φυλακή πιο δυνατή απ’ όλους και όλα. Σ αυτό φυσικά ευθύνονται και οι επιμορφωτές, που με κάποια μορφή αγωνιστικότητας δεν επιδιώκουν το «συμφέρον» των κρατουμένων.
Κατά τη γνώμη μου, πρέπει να διαμορφωθούν ορισμένοι βασικοί κανόνες, για τους οποίους θα είναι σύμφωνοι η Ν.Ε.Λ.Ε. και η Διεύθυνση των φυλακών.
Με καλή συμπεριφορά απέναντι στους κρατούμενους και υπομονή μπορούν να λειτουργήσουν πολλαπλά προγράμματα, αρκεί να πλαισιωθούν από αγάπη και από τάξη. Οι κρατούμενοι επιζητούν και τα δύο, αλλά δεν ξέρουν πώς να τα κερδίσουν. Μέχρι την ηλικία των 19 υπάρχει ακόμα μεγάλη δεκτικότητα από μέρους των μετά τα 20, τα πράγματα δυσκολεύουν έχουν μεγάλη ανάγκη από συζήτηση με άτομα υπεύθυνα, πράγμα που προσπάθησα, όμως αυτό ενόχλησε τη Διεύθυνση των φυλακών. Έχουν ανάγκη, επίσης, από περισσότερες πολιτιστικές εκδηλώσεις, καθώς και από μία οργανωμένη επαφή με κοινωνικές ομάδες, νιώθουν και είναι αποκομμένοι από την κοινωνία, απληροφόρητοι για όλα σχεδόν τα θέματα ακόμα και για θέματα βασικής καθημερινής κοινωνικής ζωής.
0 περιορισμένος αριθμός συναντήσεών μου με τους κρατούμενους του Κορυδαλλού, μετά από μία έντονη δική μου θέληση να εργαστώ κοντά τους, κατέληξε σε μια απογοήτευση. Ίσως κανείς να πει ότι ο χρόνος παραμονής μου ήταν λίγος. Προσωπικά πιστεύω ότι και μετά από έναν Χ χρόνο μεγαλύτερο, αν δούλευα με τις σημερινές συνθήκες, πάλι τα ίδια αποτελέσματα θα είχα. Το σταμάτημα της εργασίας μου οφείλεται όχι σε αποτυχία στις σχέσεις μου με τα παιδιά, αλλά την αρνητική στάση της Διεύθυνσης των φυλακών.
ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
1. Να γίνει το μάθημα των Ελληνικών.
2. Να γίνει το μάθημα των Αγγλικών.
3. Να συνεχιστεί το μάθημα του Θεάτρου με μία πιο οργανωμένη ομάδα που θα περιέχει και ψυχολόγο και κοινωνιολόγο και να είναι ανοιχτή η ομάδα αυτή, ανάλογα με τις ανάγκες που θα προκύπτουν.
4. Να ακούγονται οι προτάσεις των φυλακισμένων και να ικανοποιούνται τα αιτήματά τους εφ’οσον είναι λογικά και σύμφωνα με την σχετική νομοθεσία.
5. Να υπάρχει μία ευκολία οικονομική στον υπεύθυνο του μαθήματος, για την κάλυψη άμεσων αναγκών και να μη περιμένει το μάθημα την απόφαση για αγορές όπως φροντιστήριο, εργαλεία.
6. Και το κυριότερο, μετα-σωφρονιστικό πρόγραμμα από τη Ν.Ε.Λ.Ε. για την κάλυψη των αναγκών των κρατουμένων μετά τη φυλακή. Το αίτημα αυτό είναι το πιο έντονο από την πλευρά των κρατουμένων.
Επίλογος
Κατά τη διάρκεια των μαθημάτων συνέβησαν κάποια ενδεικτικά επεισόδια. Επεισόδιο γλυκών Παραμονή Χριστουγέννων, επεισόδιο παραμονής μου στην αυλή, επεισόδιο αλλαγής αίθουσας όπου ήρθα αντιμέτωπη με τους φύλακες και με το Διευθυντή. Κατηγορήθηκα για υπερβολική ευαισθησία προς τους κρατούμενους. Στη συζήτηση που έκανα με τον ιερέα Παύλο Τσαούσογλου, διαβεβαιώθηκα ότι αυτή η ευαισθησία είναι ο μόνος τρόπος για να πλησιάσεις τους κρατούμενους.
Σημ.
Σημαντική ενέργεια που έγινε με προτροπή δική μου και οργάνωση είναι η παρουσίαση ποιημάτων των φυλακισμένων στον Δήμο της Αθήνας.
Μαρία Πανούτσου Αθήνα 1985
Η Μαρία Πανούτσου γεννήθηκε στην Αθήνα και υπηρετεί το θέατρο και την ποίηση από το 1979. Σπούδασε μουσική, χορό, θέατρο, ζωγραφική και φωτογραφία στην Ελλάδα, Αγγλία, Πολωνία. Έχει ταξιδεύσει για σπουδές και για συμμετοχή σε Διεθνή Φεστιβάλ θεάτρου, με το Θέατρο Τομή, στην Αγγλία, Σκωτία, Ρουμανία, Γεωργία, Γερμανία, Γαλλία, Πολωνία, Ιταλία, Κύπρο. Έζησε στην παιδική της ηλικία στο Ιράκ, στην Κύπρο και στο Λίβανο. Ξεκίνησε πολύ μικρή το χορό και το θέατρο και με την πρώτη της σκηνοθετική δουλειά βραβεύτηκε με πέντε βραβεία στο Φεστιβάλ Ιθάκης. Σκηνοθεσίας, καλύτερης παράστασης, καλύτερης παρουσίασης νεοελληνικού έργου, βραβείο γυναικείου ρόλου και έπαινος ανδρικού.
Τώρα ζει, εργάζεται και μοιράζεται την ζωή της μεταξύ Αθήνας, Κέας και Λονδίνου. Είναι απόφοιτος του Έκτου Γυμνασίου Θηλαίων. Διπλωματούχος της Σχολής Κλασσικού χορού Ε. Ζουρούδη. Διπλωματούχος της Επαγγελματικής σχολής Θεάτρου Αθηνών Έχει σπουδάσει στο GROTOWSKI LABORATORIUM στο Βρότσλαβ της Πολωνίας. Τελειόφοιτος του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών.
Σπούδασε στο Open University of London Humanities – Ανθρωπιστικές σπουδές, και συμπλήρωσε την μελέτη της για την Αρχαία Ελληνική Τραγωδία με την παρακολούθηση: Αθηναϊκή Δημοκρατία, 5ος αιώνας, στο Open University of London.
Παράλληλα με το θέατρο και την τέχνη η Μαρία Πανούτσου έχει εκδώσει 3 ποιητικές συλλογές, «ΚΑΛΕΣΜΑΤΑ», «SALUADER» και «ΠΕΡΠΑΤΩΝΤΑΣ ΣΤΟ ΔΑΚΤΥΛΙΟ ΤΟΥ ΚΡΟΝΟΥ ή ΟΙ ΕΞΟΜΟΛΟΓΗΣΕΙΣ ΕΝΟΣΑΝΔΡΑ ΑΠΟ ΤΟ CITY» που έχουν εξαντληθεί και ετοιμάζει την έκδοση της νέας ποιητικής συλλογής με τίτλο «Η ΠΟΛΗ».
Μελέτησε Ζωγραφική και Αγιογραφία με τον ζωγράφο Δ. Πάλμα, και Κεραμική με τον γλύπτη Ν. Σκλαβενίτη. Ζωγραφίζει από το 1982 και χρησιμοποιεί ποικίλα υλικά για τον σκοπό αυτόν. Δουλεύει τον πηλό κατασκευάζοντας έργα αποκλειστικά με το χέρι και όχι με τον τροχό. Με την Φωτογραφία και τις αρχές της κινηματογραφικής τέχνης, ασχολήθηκε την περίοδο 1980-90 όπου έγινε δεκτή και στο International Film school of London.
Επίσης στο θέατρο παρουσιάζει θεατρικές παραγωγές όταν έχει να πει κάτι που την απασχολεί πολύ. Μελετά το ανέβασμα έργου του Σταμάτη Πολενάκη και του κύπριου ποιητή, Ανδρέα Τιμοθέου… Τελευταία θεατρική δουλειά της, 2015 με την παράσταση «Άσπρο Φως Ιστορίες έρωτα και αναρχίας» στο θέατρο Ειλισσός.
