Μετάφραση άρθρου Κωνσταντίνος Σύρμος.
Η συμβολή του Mike Oliver
Ο Michael Oliver, (3 Φεβρουαρίου 1945-2 Μαρτίου 2019) ήταν Βρετανός ακαδημαϊκός, συγγραφέας και ακτιβιστής για τα δικαιώματα της αναπηρίας. Ήταν Ομότιμος Καθηγητής των Σπουδών περί Αναπηρίας, στο Πανεπιστήμιο του Γκρίνουιτς. Η έρευνα του αφορούσε το κοινωνικό μοντέλο της αναπηρίας και η ακτιβιστική του δράση επικεντρωνόταν στην υπέρβαση των ορίων του συστήματος, που καλούνται να αντιμετωπίσουν οι άνθρωποι με αναπηρία στην καθημερινότητά τους. Παρακάτω παραθέτουμε ένα απολογισμό της συμβολής του στην οικοδόμηση των Σπουδών περί Αναπηρίας και ενός κινήματος, που απαιτούσε την ένταξη και την ισότητα των ανθρώπων με αναπηρία.
Ο Mike Oliver, Επίτιμος Καθηγητής των Σπουδών περί Αναπηρίας, στο Πανεπιστήμιο του Γκρίνουιτς, στην Αγγλία. Πέθανε σε ηλικία 74 ετών μετά από μία μικρής διάρκειας αρρώστια. Χρήστης αναπηρικού αμαξιδίου από την ηλικία των δεκαεπτά. Ένας καταρτισμένος κοινωνιολόγος και συγγραφέας πολλών βιβλίων, συμπεριλαμβανομένων των σημαντικών γραπτών του: Social Work with Disabled People (Κοινωνική Εργασία με τους Ανάπηρους Ανθρώπους, 1983) και τα Politics of Disablement (Η Πολιτική της Αναπηρίας, 1990), και The New Politics of Disablement (Η Νέα Πολιτική της Αναπηρίας, 2012, με τον Colin Barnes). Ο Oliver, έπαιξε έναν πρωτοποριακό ρόλο, μαζί με τον Vic Finkelstein, στην ανάπτυξη αυτού που πλέον είναι γνωστού ως: το κοινωνικό μοντέλο της αναπηρίας. Το μοντέλο διαμορφώνεται από την θέση, που λέει ότι, είναι τα δομικά εμπόδια, όπως η έλλειψη αναπηρικών ραμπών ή η ανεπιτυχής διάθεση διερμηνέων της νοηματικής γλώσσας, που εμποδίζουν τους ανάπηρους και όχι οι βλάβες τους. Με άλλα λόγια, τα εμπόδια του συστήματος συνιστούν μια αναπηροφοβική κοινωνία, που καθιστά τους ανάπηρους ανενεργούς και τους κρατά άνεργους και φτωχούς στην πλειοψηφία τους. Σε κάθε ανεπτυγμένη καπιταλιστική χώρα, οι ανάπηροι έρχονται αντιμέτωποι με τεράστια εμπόδια στην στέγαση, την μεταφορά και την εργασία. Αυτά τα εμπόδια είναι τόσο γενικευμένα σε κάθε πτυχή της ζωής, που τα περισσότερα άτομα τα θεωρούν φυσικό επακόλουθο.
Το Κοινωνικό Μοντέλο της Αναπηρίας
Ο Oliver, καθορίζοντας και κάνοντας ευρέως γνωστό, αυτό που πλέον ονομάζουμε ως: διαχωρισμός βλάβης-αναπηρίας, έπεισε τους ανάπηρους να δουν την διάκριση που αντιμετωπίζουν καθημερινά, ως ζήτημα δικαιωμάτων και όχι σαν μια προσωπική τραγωδία ή ιατρικό πρόβλημα. Δηλαδή, το γεγονός πως η Κατερίνα έσπασε το πόδι της σημαίνει πως έχει μία βλάβη, αλλά δεν μπορεί να μπει στην τάξη της γιατί το σχολείο δεν διαθέτει ασανσέρ. Το απροσπέλαστο σχολείο, είναι το εμπόδιο που απενεργοποιεί την Κατερίνα, και που πρέπει να αντιμετωπιστεί. Είναι δύσκολο να εκφραστεί, το πόσο επαναστατικό ήταν το κοινωνικό μοντέλο της αναπηρίας στην αποκρυστάλλωση της συνείδησης των αναπήρων. Ατόμων δηλαδή, που ξόδεψαν χρόνια, θεωρώντας τις καθημερινές τους δυσκολίες σαν ένα ζήτημα προσωπικής αποτυχίας και η κύρια τους κοινωνικοποίηση, συνέβαινε με μια σειρά από φυσικοθεραπευτές, εργοθεραπευτές και γιατρούς, με στόχο την αποκατάσταση. Ξαφνικά βρέθηκαν πολιτικοποιημένοι καθώς συνειδητοποίησαν πως η αναπηρία ήταν πράγματι πολιτικό ζήτημα. Μερικές φορές αυτό παρερμηνεύτηκε ως μία επίθεση στον ιατρικό κλάδο. Όμως ο Oliver, είναι ξεκάθαρος στο ότι, το κοινωνικό μοντέλο δεν είναι αντί-ιατρικό όταν χρειάζεται η ιατρική παρέμβαση. Αντίθετα, είναι εναντίον του «ιατρικού ιμπεριαλισμού», τον τρόπο σκέψης που ορίζει τους ανθρώπους με αναπηρία ως άχρηστους.
Οι ακτιβιστές επέλεγαν να δίνουν προτεραιότητα σε διαφορετικές προσεγγίσεις. Πολλοί ανάπηροι, επηρεασμένοι κυρίως από μεταμοντέρνες θεωρίες της γλώσσας και του σώματος, επικεντρώνονταν στις πολιτισμικές σπουδές και στην αναπαράσταση των ανθρώπων με αναπηρία στο σινεμά, τον χορό και τον αθλητισμό. Άλλοι επέλεγαν την εμπλοκή τους μέσω στρατηγικών νομικής μεταρρύθμισης, όπως η υπεράσπιση της νομοθέτησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του δικαστικού αγώνα για την δημιουργία δικαστικού προηγούμενου, με όλες τις προοπτικές και τους κινδύνους, προς αναζήτηση της κοινωνικής μεταμόρφωσης. Ενώ άλλοι, έχουν ενστερνιστεί μια αντί-καπιταλιστική πορεία, ασχολούμενοι αμεσότερα με την ριζική κινητοποίηση απέναντι στο πρόγραμμα λιτότητας των νεοφιλελεύθερων κυβερνήσεων. Σίγουρα όλες οι προσεγγίσεις έχουν θετικά στοιχεία και, πράγματι, κάποιοι επέλεξαν να συνδυάσουν διαφορετικές στρατηγικές, όμως είναι ο δρόμος των τελευταίων, που περισσότερο συμφωνεί, με την προφητικό όραμα του Oliver, για την μεταμόρφωση της ζωής των αναπήρων προσδοκώντας ένα καλύτερο μέλλον.
Ταξική Πολιτική και Ιδρυματοποίηση
Ο Oliver, ήταν βαθιά επηρεασμένος από την ταξική πολιτική και έθεσε τις βάσεις για το, ακόμη ανολοκλήρωτο, δημιούργημα της υλιστικής θεωρίας της αναπηρίας. Πίστευε με θέρμη πως, η άνοδος του καπιταλισμού και το εργοστασιακό σύστημα δημιούργησαν την αναπηρία. Οι απαραίτητες προϋποθέσεις για τον μισθωτό εργάτη, ως η κυρίαρχη μέθοδος παραγωγής, επέφερε τον διαχωρισμό και την εξαίρεση των αναπήρων εργατών. Οι οποίοι δεν θα μπορούσαν να διατηρήσουν αποδοτικό επίπεδο παραγωγής σε μία βιομηχανοποιημένη κοινωνία. Όπως πολλοί ακαδημαϊκοί έχουν επισημάνει, σε κοινωνίες αγροτικές, σε περιοχές της υπαίθρου, ακόμη κι η ίδια η έννοια του χρόνου λειτουργούσε διαφορετικά. Αυτοί που αποτύγχαναν να προσαρμοστούν και να δουλέψουν σε έναν ρυθμό εργασίας, καθορισμένο από τα Φορντικού τύπου εργοστασίων (μαζικής παραγωγής), στέλνονταν σε «φτωχοκομεία, άσυλα, παροικίες, αποκλειστικά για ανθρώπους δυσλειτουργικούς, και σε ειδικά σχολεία, θέτοντας τους, με αυτόν τον τρόπο, έξω από τα δρώμενα της κοινής οικονομικής και κοινωνικής ζωής» (Oliver και Barnes, σελ. 55). Ο Κοινωνικός Δαρβινισμός και η ευγονική, προσέφεραν ένα ιδεολογικό υπόβαθρο για την εξαίρεση των ατόμων, που δεν κατάφερναν να προσαρμοστούν στις απαιτήσεις του βιομηχανικού καπιταλισμού.
Όπως πολλοί ακαδημαϊκοί των «Mad Studies» έχουν επισημάνει, οι δυσλειτουργίες των ατόμων, αυτές καθ’ αυτές, δεν έπαιζαν συχνά κανέναν ρόλο. Άνθρωποι, που φυλακίζονταν σε ψυχιατρικά ιδρύματα, ήταν εμφανές πως δεν είχαν απαραιτήτως λάβει επίσημη διάγνωση. Όπως παρουσίασε ο Geoffrey Reaume, στο βιβλίο: Remembrance of Patients Past (Μνήμη του Παρελθόντος των Ασθενών, 2000), κάποιοι από αυτούς τους ανθρώπους, ήταν είτε απλές νοικοκυρές, που αρνήθηκαν να προσαρμοστούν με τις νόρμες του φύλου τους. Ή ακόμη και άτομα, που έλαβαν λανθασμένη διάγνωση επειδή φέρθηκαν με ασυνήθιστο τρόπο και μιλούσαν ξένες γλώσσες, τις οποίες οι αρχές δεν μπορούσαν να κατανοήσουν. Με την συσχέτιση δυνατότητας και παραγωγικότητας, τα φτωχοκομεία και τα άσυλα, λειτουργούσαν ως προειδοποίηση για τον αρτιμελή πληθυσμό και στιγμάτιζαν αυτούς που έβγαιναν από τα όρια της κανονικότητας. Οι θεωρίες της ευγονικής εμπεριείχαν φυσικά και τον στιγματισμό της αναπηρίας, αλλά και τις φυλετικές ταξινομήσεις, επιδιώκοντας να αποκλείσουν τους μετανάστες, που αποτελούσαν κίνδυνο για την κοινωνία. Στο ναδίρ τους, οι θεωρίες αυτές, κατέληξαν σε τακτικές ευγονικής στην Ναζιστική Γερμανία, όπου εκατοντάδες χιλιάδες αναπήρων ανθρώπων εξοντώθηκαν υπό την καθοδήγηση του Χίτλερ, το 1939, ενώ συχνά ξεχνάμε πως στις αρχές του εικοστού αιώνα, σοσιαλδημοκράτες πολιτικοί από όλο τον κόσμο ήταν ενθουσιασμένοι με τα μέτρα της ευγονικής.
Στον εικοστό αιώνα, ο Oliver, έδειξε πως η πολιτεία ενεπλάκη σε μία νεοφιλελεύθερη «αποσυμφορητική στρατηγική» που έφερε το τέλος σε πολλές ιδρυματικές δομές στις δυτικές χώρες. Ωστόσο, αυτό συνέβη υπό το σκεπτικό πως, αυτές οι ανεπαρκείς υπηρεσίες δεν επέτρεπαν στους ανθρώπους με αναπηρία να ακμάσουν. Αυτό που παραμένει σταθερό μέχρι και σήμερα, είναι οι ογκωδέστατες και άκαμπτες γραφειοκρατικές απαιτήσεις, ώστε να κριθεί αν το άτομο πληροί τις προϋποθέσεις για κοινωνική πρόνοια. Δεν είναι ασυνήθιστο φαινόμενο, άτομα να αντιμετωπίζουν σημαντική δυσκολία και επαναλαμβανόμενες απορρίψεις στην προσπάθεια της ολοκλήρωσης μιας διαδικασίας, που, όπως φαίνεται, είναι σχεδιασμένη να αποκλείει, όσο το δυνατόν, περισσότερους ανθρώπους.
Ο Ρόλος των Επαγγελματιών
Ο Oliver, επίσης συνέβαλε σημαντικά στην ταυτοποίηση του ρόλου των επαγγελματιών, που εργάζονται με ανάπηρους και χτίζουν καριέρα παρέχοντας τους υπηρεσίες, που ελάχιστα τους ενδυναμώνουν. Ήταν ιδιαίτερα αιχμηρός, στην κριτική του για τους επαγγελματίες της μεσαίας τάξης, για τους οποίους αισθανόταν πως εκμεταλλεύονταν τους ανάπηρους. Θεωρούσε ότι δημιουργούσαν μία κουλτούρα εξάρτησης, και αγνοούσαν συστηματικά την αξία της εμπειρίας του να ζεις. Σε αυτό αναφέρεται και το σύνθημα της Κίνησης των Δικαιωμάτων της Αναπηρίας: «τίποτα για εμάς, χωρίς εμάς». Ο Oliver, ανέπτυξε επίσης, ενδιαφέρουσες ιδέες, σχετικά με την ανάγκη των ανάπηρων ανθρώπων να αποκτήσουν μία συνειδητότητα γύρω από την πολιτικές της αναπηρίας. Αν και ασυνήθιστο για ακαδημαϊκό, συνδύαζε τον ριζικό ακτιβισμό με την επιστημονική του εργασία και επηρεάστηκε από την δράση των μαχητικών αναπηρικών οργανώσεων, όπως η Union of the Physically Impaired Against Segregation (Ένωση των Σωματικά Αναπήρων ενάντια στο Διαχωρισμό – U.P.I.A.S), η οποία ιδρύθηκε το 1974. Το 1976, το μανιφέστο τους, Fundamental Principles of Disability (Θεμελιώδη Αρχή της Αναπηρίας), εξέφρασε πολλές από τις διαφορές ανάμεσα σε βλάβη και αναπηρία, που ο Oliver συνέχισε και ανέπτυξε. Δικαίως έγινε ο πρώτος καθηγητής των σπουδών περί αναπηρίας στην Βοστώνη.
Ακτιβισμός για τα Δικαιώματα της Αναπηρίας και η Αριστερά
Οι ισχυρές του ιδέες, επηρέασαν μία ολόκληρη γενιά ανθρώπων με αναπηρία, ειδικότερα στις χώρες της Κοινοπολιτείας. Παρά το γεγονός πως η σοσιαλιστική Αριστερά, έχει ουκ ολίγες φορές αγνοήσει τον ακτιβισμό για τα δικαιώματα της αναπηρίας. Είχα το προνόμιο να τον ακούσω να μιλά, γύρω στο 1994, στο Πανεπιστήμιο Carleton, στην Otawa, στην οποία ομιλία του μιλούσε για τα δικαιώματα της αναπηρίας με αναφορές στον Gramsci. Αυτό δεν αποτέλεσε έκπληξη μιας και ο Oliver, έχει εύγλωττα γράψει, σχετικά με το ιδεολογικό κατασκεύασμα του ατομικισμού. Στο πλαίσιο της αναπηρίας, αυτό εκδηλώνεται μέσα από την ιατρικοποίηση, την προϋπόθεση της κανονικότητας και της ευγονικής (Oliver και Barnes, σελ. 79). Αν και πολλοί από τότε έχουν αμφισβητήσει αν το κοινωνικό μοντέλο έχει επαρκώς ενσωματώσει χαρακτηριστικά όπως, την φυλή και το φύλο και αν επαρκώς αποδίδει την εμπειρία εκείνων με χρόνιες παθήσεις, που βιώνουν βαρύ σωματικό πόνο. Οι διαφωνίες εξακολουθούν να ανάγονται στο πρωτοπόρο έργο του Oliver. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως υπήρχαν στοιχεία πεσιμισμού προς το τέλος του έργου του. Ο Oliver, θεωρούσε πως η μεταλλαγή του καπιταλισμού δεν ήταν κάτι που θα συνέβαινε σύντομα, μπροστά στις εκτεταμένες περικοπές του νεοφιλελευθερισμού.
Αυτός ο κατανοητός πεσιμισμός δεν μειώνει την τεράστια άξια του μετασχηματικού του μοντέλου και της κληρονομιάς του. Όλα όσα έχω γράψει από τότε, συμπεριλαμβανομένου της ανθολογίας προς τιμήν της εκλιπόντος Αμερικανίδας και υπέρμαχου των δικαιωμάτων των αναπήρων Marta Russell, Disability Politics in a Global Economy (2016), και επί άλλων θεμάτων, στηρίζεται στην γνωσιολογική θεμελίωση που ο Oliver καθιέρωσε. Το βιβλίο, σημείο αναφοράς της Marta Russell, Beyond Ramps (1998), αδιαμφισβήτητα έτυχε καλύτερης τύχης στην Βρετανία και σε άλλες χώρες, παρά στον Καναδά και τις Η.Π.Α, εν μέρει εξαιτίας του ευρύτερου πεδίου, της υλιστικής έννοιας της αναπηροποίησης από τον Oliver. Από την άλλη πλευρά, λίγοι είναι οι ακαδημαϊκοί που έχουν αναπτύξει μία ολοκληρωμένη, ιστορικά υλιστική, θεωρία της αναπηροποίησης. Ο μετά-μοντερνισμός κυριαρχεί επί των τωρινών τμημάτων στις Σπουδές περί αναπηρίας, παρά την σημαντική συνεισφορά της Marta Russell, του Sunny Taylor, του Jim Charlton και άλλων.
Οι σημερινοί υπερασπιστές των δικαιωμάτων της αναπηρίας, συνεχίζουν να παίζουν έναν σημαντικό ρόλο στην μάχη κατά της λιτότητας, συμμετέχοντας στην έντονη διαμαρτυρία στο Αμερικάνικο Κογκρέσο, εναντίον των προσπαθειών από τους Ρεπουμπλικάνους, να αποσυρθεί η Ρύθμιση Ιατροφαρμακευτικής Περίθαλψης Χαμηλού Κόστους. Καθώς το Καναδικό Κοινοβούλιο συνεχίζει να σκέφτεται την θεσμοθέτηση της – πολύ περιορισμένης και ελλιπούς – Ρύθμισης Προσβάσιμου Καναδά, γύρω στα τριάντα χρόνια μετά την θεσμοθέτηση του πιο ισχυρού Αμερικάνοι με Αναπηρίες Νόμου, στις Η.Π.Α. Οι υπερασπιστές των δικαιωμάτων της αναπηρίας ανά την υφήλιο οφείλουν ένα μεγάλο ευχαριστώ στον Mike Oliver.
του Ravi Malhotra (πηγή: socialistproject.ca)
Ο Ravi Malhotra είναι καθηγητής της Νομικής Σχολής, Τμήμα Κοινού Δικαίου, στο Πανεπιστήμιο της Ottawa, και υποστηρικτής των δικαιωμάτων της αναπηρίας.
Γεννήθηκε το 1979 και πιστεύει πως στην ζωή τα πάντα είναι σχετικά. Ζει μόνιμα στην Κρήτη γράφοντας στίχους, μυθιστορήματα, διηγήματα κ.α. Από τις εκδόσεις Λυκόφως, έχει εκδοθεί το πρώτο του μυθιστόρημα με τίτλο “Το μπλε τετράδιο”. Λόγια του έχουν τραγουδήσει ο Νίκος Ζούδιαρης, η Φωτεινή Δάρρα και ο Απόστολος Ρίζος. Λατρεύει τον τομέα της ψυχολογίας, την λογοτεχνία, και το σκάκι. Μισεί την αδικία και την αχαριστία.
