Τι είναι αυτό που διαμορφώνει την ταυτότητα μιας πόλης; Οι άνθρωποι, οι δρόμοι, οι πλατείες και τα πάρκα της, τα μνημεία και τα μουσεία που δηλώνουν την ιστορία της μέσα από το πέρασμα των αιώνων. Η φήμη και ο μύθος που τα συνοδεύουν μέσα στο χρόνο. Για τη νύμφη του Θερμαϊκού, το πιο χαρακτηριστικό μνημείο, είναι αδιαμφισβήτητα ο Λευκός Πύργος. Ένα σύμβολο αλλοτινών σκοτεινών εποχών, αλλά και σύγχρονος τόπος γνώσης και ιστορίας.
Ο Λευκός Πύργος της Θεσσαλονίκης είναι έργο οθωμανικό. Η χρονολογία κατασκευής του μνημείου τοποθετείται γύρω στο 1450 με 1470, λίγα χρόνια μετά την άλωση της Θεσσαλονίκης από τους Τούρκους (1430) και εικάζεται πως ο αρχιτέκτονας ήταν ο φημισμένος Μιμάρ Σινάν. Γύρω από τον πύργο, υπήρχε χαμηλός οκταγωνικός περίβολος (προτείχισμα) με τρεις επίσης οκταγωνικούς πύργους, ο οποίος κατεδαφίστηκε στις αρχές του 20ου αι. Ο περίβολος αυτός χρησίμευε κυρίως για να προστατεύει τον Πύργο από τη θάλασσα αλλά θεωρείται πιθανή η χρήση του και για την τοποθέτηση βαρέων πυροβόλων τα οποία θα έλεγχαν την ακτογραμμή και το λιμάνι.
Αποτέλεσε για αιώνες μέρος των τειχών της παλιάς πόλης της Θεσσαλονίκης που χώριζε την εβραϊκή συνοικία της πόλης από τα νεκροταφεία των Μουσουλμάνων και των Εβραίων. Οι Οθωμανοί χρησιμοποίησαν τον Λευκό Πύργο με μια διαδοχική σειρά. Αρχικά, ως φρούριο, στην συνέχεια ως φρουρά και στο τέλος ως φυλακή.
Αρχικά, ονομαζόταν Πύργος του Λέοντος, όπως αναφέρει τουρκική επιγραφή του 1535-1536, η οποία υπήρχε στην είσοδο του εξωτερικού περιβόλου. Από τον 17ο αιώνα και μετά, ονομαζόταν ανεπίσημα Φρούριο της Καλαμαριάς και Πύργος των Γενιτσάρων. Μετά την διάλυση του τάγματος των Γενιτσάρων το 1826, αποκτά το όνομα Πύργος του Αίματος, λόγω των σφαγών από τους Γενιτσάρους. Το όνομα διατηρείται και μετά το 1826 λόγω της λειτουργίας του ως φυλακή μελλοθανάτων βαρυποινιτών και τόπο βασανιστηρίων, οι οποίοι συχνά εκτελούνταν από τους Γενιτσάρους γεμίζοντας με αίμα τους τοίχους.
Ο μύθος αναφέρει πως το σύγχρονο όνομά του φαίνεται να το πήρε όταν ένας Εβραίος κατάδικος, ο Nathan Guidili, τον ασβέστωσε με αντάλλαγμα την ελευθερία του, το 1891.
Το 1912, μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, το μνημείο πέρασε στην κυριότητα του ελληνικού δημοσίου και, λόγω της καίριας θέσης του, το Ναυτικό εγκατέστησε σταθμό ασυρμάτου στον ιστό της σημαίας που τοποθετήθηκε στην κορυφή. Στα επόμενα χρόνια που ακολούθησαν, μέσα από Παγκόσμιους και Βαλκανικούς πολέμους, ο Λευκός Πύργος στέγασε κέντρα διαβιβάσεων και έγινε χώρος εγκατάστασης της αεράμυνας της πόλης. Κάποιοι όροφοί του, χρησιμοποιήθηκαν για τη φύλαξη αρχαιοτήτων.
Τα τελευταία χρόνια, ο Πύργος λειτουργεί ως μουσείο και στεγάζει τη νέα μόνιμη έκθεση που αφορά τη Θεσσαλονίκη από την εποχή της ίδρυσής της το 316/15 π.Χ. μέχρι τις μέρες μας. Η έκθεση παρουσιάζει με συνοπτικό τρόπο όψεις της ιστορίας της πόλης. Κάθε ένας από τους 6 ορόφους, είναι ένα ταξίδι που μας φέρνει πιο κοντά στο να γνωρίσουμε την «Κυρά του Βορρά».
Η έκθεση είναι οργανωμένη θεματικά. Σε κάθε όροφο παρουσιάζεται ένα θέμα το οποίο αναπτύσσεται διαχρονικά, με σύγχρονα οπτικοακουστικά μέσα αλλά και φυσικά εκθέματα. Στο ισόγειο, μαθαίνουμε για την ίδρυση της Θεσσαλονίκης, τον χρόνο και το περιβάλλον μέσα στο οποίο γεννήθηκε η πρώιμη μορφή της πόλης. Ο 1ος όροφος αφορά την πολεοδομική ιστορία της Θεσσαλονίκης και τις υποδομές της, πώς εξαπλώθηκε και εξελίχθηκε μέσα από τα κτίσματα, τα τείχη που γκρεμίστηκαν και ξαναχτίστηκαν και τον πολεοδομικό της ανασχεδιασμό. Στον 2ο όροφο συναντάμε την ιστορία της, σημαντικά ιστορικά μνημεία και σημαντικές ιστορικές στιγμές, σε όλο το φάσμα της πορείας της πόλης.
Ο 3ος όροφος, είναι αφιερωμένος στον παλμό αυτής της πόλης, στους ανθρώπους της. Αυτούς που την είχαν προγονική πατρίδα, αλλά και εκείνοι που ήρθαν, αναγκαστικά ή όχι, από άλλους τόπους και βρήκαν σ’ αυτήν μια νέα πατρίδα. Αναμνήσεις από τους πρόσφυγες του 1922, από τους κατατρεγμένους Εβραίους του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, την αστυφιλία του ’50 και του ’60 μέχρι τους παλιννοστούντες του 1990. Το θέμα του 4ου ορόφου είναι το εμπόριο και η οικονομία της πόλης, οι άνθρωποι και οι τόποι του εμπορίου, τα προϊόντα και οι παραγωγικές δραστηριότητες, ενώ ο 5ος και ο 6ος όροφος, μας φέρνουν κοντά στην καλλιτεχνική και πνευματική ζωή της πόλης καθώς και τις γεύσεις και τη διατροφική της κουλτούρα.
Με την πλούσια ιστορία του και σε όλα όσα έχει γίνει μάρτυρας, ο Λευκός Πύργος εξακολουθεί να διδάσκει και να υμνεί, την πόλη που τον γέννησε και τον έχει κάνει στολίδι της. Όπως είπε και ο Θεσσαλονικιός βυζαντινός λόγιος του 13ου-14ου αιώνα, Νικηφόρος Χούμνος: «Κανείς άνθρωπος δεν θα μείνει χωρίς πατρίδα, όσο θα υπάρχει η Θεσσαλονίκη».
Πληροφορίες για τον Λευκό Πύργο μπορείτε να βρείτε στην επίσημη ιστοσελίδα του.
