Θρηνώντας τους γονείς που δεν είχα – ενώ είναι ακόμα ζωντανοί

Υπάρχει μια απώλεια που δεν έχει τελετή, δεν έχει συλλυπητήρια, δεν αναγνωρίζεται από κανέναν. Είναι η απώλεια ενός γονιού που ζει, αλλά που ποτέ δεν κατάφερε να είναι πραγματικά παρών. Μια μορφή πένθους αόρατη — γιατί πώς να πενθήσεις κάτι που τεχνικά υπάρχει; Πώς να μιλήσεις για έλλειψη όταν δεν έχεις τίποτα «χειροπιαστό» να δείξεις;

Αυτό το πένθος δεν ξεκινά με το θάνατο, αλλά με την αναγνώριση. Αναγνώριση του γεγονότος ότι οι άνθρωποι που σε έφεραν στον κόσμο, που σε τάισαν, σε μεγάλωσαν, σε φρόντισαν ίσως πρακτικά — δεν κατάφεραν να σε δουν, να σε νιώσουν, να σε στηρίξουν. Ίσως δεν ήξεραν πώς. Ίσως δεν μπορούσαν. Ίσως δεν ήθελαν. Κι αυτό πονάει. Ακόμα κι όταν έχεις χρόνια να το παραδεχτείς.

Πολλοί άνθρωποι κουβαλούν αυτό το κενό βαθιά μέσα τους. Ένα αόρατο τραύμα από την παιδική ηλικία, μια ζωή γεμάτη «αν μόνο…». Αν μόνο με άκουγαν. Αν μόνο με προστάτευαν. Αν μόνο ήξεραν να με καθησυχάσουν. Αν μόνο ήταν πιο σταθεροί, πιο παρόντες, πιο ασφαλείς. Αν μόνο δεν με φόρτωναν με τις δικές τους πληγές.

Αυτή η μορφή πένθους δεν έρχεται απότομα. Δεν έχει την καθαρότητα του θανάτου. Έρχεται αργά, σε κύματα. Μπορεί να ξεκινήσει σε μια συνεδρία ψυχοθεραπείας. Ή όταν γίνεις κι εσύ γονιός και καταλάβεις πόσα δεν σου δόθηκαν. Ή μια μέρα που θα καταρρεύσεις χωρίς λόγο και θα σου έρθει η αλήθεια κατακέφαλα: «Ποτέ δεν με πρόσεξαν. Ποτέ δεν ήταν εκεί για μένα, με τον τρόπο που το χρειαζόμουν».

Και τότε αρχίζει ο θρήνος. Ένας θρήνος χωρίς φέρετρο, χωρίς τελετουργία. Θρηνείς τον γονιό που δεν είχες. Αυτόν που φανταζόσουν ότι ίσως κάποτε εμφανιστεί. Αυτόν που περίμενες κάθε φορά που έκανες κάτι «σωστά», μπας και σε αγαπήσει περισσότερο. Θρηνείς την αγκαλιά που δεν ήρθε, τις κουβέντες που δεν ειπώθηκαν, την προστασία που δεν σου δόθηκε. Και καθώς θρηνείς, αρχίζεις να αφήνεις.

Η ψυχοθεραπεύτρια Lindsay Gibson, στο βιβλίο της Adult Children of Emotionally Immature Parents, εξηγεί ότι ο πόνος αυτός είναι τόσο έντονος γιατί έρχεται σε σύγκρουση με την ελπίδα. Το παιδί μέσα μας ελπίζει πάντα ότι οι γονείς θα αλλάξουν. Ότι μια μέρα θα καταλάβουν, θα ζητήσουν συγγνώμη, θα κάνουν αυτό που δεν έκαναν ποτέ. Όταν συνειδητοποιείς ότι αυτή η μέρα μπορεί να μην έρθει ποτέ, τότε και μόνο τότε μπορείς να ξεκινήσεις να πενθείς αληθινά. Γιατί σταματάς να περιμένεις.

Το πένθος αυτό δεν είναι αγνωμοσύνη. Δεν είναι κατηγορία. Είναι απελευθέρωση. Για να θεραπευτείς, πρέπει πρώτα να αναγνωρίσεις τι σου έλειψε. Να επιτρέψεις στον εαυτό σου να νιώσει θυμό, απογοήτευση, προδοσία — χωρίς να τα ντύσεις με ενοχές. Οι γονείς σου μπορεί να έκαναν το καλύτερο που μπορούσαν, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι εσύ δεν πληγώθηκες βαθιά.

Ο Daniel Siegel, στο έργο του The Developing Mind, υπογραμμίζει πόσο καθοριστική είναι η συναισθηματική σύνδεση στην πρώιμη παιδική ηλικία για τη διαμόρφωση ενός ολοκληρωμένου, ασφαλούς ψυχισμού. Όταν αυτή η σύνδεση λείπει —όχι επειδή ο γονιός έλειπε σωματικά, αλλά επειδή ήταν συναισθηματικά απών, αδιάφορος ή απρόβλεπτος— τότε ο ψυχισμός μαθαίνει να χτίζει άμυνες. Μία από αυτές είναι να μειώνει τις προσδοκίες. Να λέει: «Δεν χρειάζομαι τίποτα, είμαι εντάξει μόνος μου». Αλλά αυτό δεν είναι ανεξαρτησία. Είναι μοναξιά μεταμφιεσμένη.

Πολλοί θεραπευόμενοι φοβούνται να δουν καθαρά την πραγματικότητα. Γιατί τι σημαίνει αν ο γονιός σου δεν σε είδε ποτέ όπως ήσουν; Τι σημαίνει αν ποτέ δεν κατάφερε να σε αποδεχτεί; Σημαίνει ότι όλη η σου επιθυμία για σύνδεση ήταν μια άνιση μάχη; Σημαίνει ότι έδινες σε μια σχέση που δεν μπορούσε να ανταποδώσει; Ναι. Και αυτό είναι τρομακτικό. Αλλά μόνο αν το δεις καθαρά μπορείς να σταματήσεις να το επαναλαμβάνεις σε άλλες σχέσεις. Γιατί οι μη διαθέσιμοι γονείς συχνά γεννούν ενήλικες που προσελκύονται από μη διαθέσιμους ανθρώπους. Αναζητώντας την ίδια έγκριση σε καινούργια πρόσωπα.

Η θεραπεία αυτού του πένθους δεν είναι στιγμιαία. Είναι μια διαδικασία αποδοχής, θρήνου, και εσωτερικής επανόρθωσης. Όπως λέει ο Bessel van der Kolk στο The Body Keeps the Score, το τραύμα δεν φεύγει απλώς επειδή το καταλαβαίνεις. Το σώμα, το νευρικό σύστημα, ολόκληρη η ύπαρξή σου χρειάζεται χρόνο για να νιώσει ότι είναι ασφαλές να μην ελπίζει πια σε κάτι που δεν θα έρθει. Και τότε, μπορείς να αρχίσεις να χτίζεις κάτι άλλο — κάτι δικό σου.

Μπορείς να δημιουργήσεις μέσα σου τη σταθερότητα που σου έλειψε. Να σταθείς εσύ στο παιδί που ήσουν. Να του δώσεις φωνή. Να το πιστέψεις. Να το δεις. Να του πεις: «Δεν έφταιγες εσύ. Δεν ήσουν ποτέ το πρόβλημα». Μπορείς να αρχίσεις να διαμορφώνεις σχέσεις που στηρίζονται στην αμοιβαιότητα και όχι στη διαρκή προσπάθεια απόδειξης. Σχέσεις που δεν χρειάζεται να σε εξαντλούν για να αξίζεις χώρο.

Δεν είναι εύκολο να πενθείς τους γονείς σου όσο ζουν. Αλλά είναι αναγκαίο για να ζήσεις τη δική σου ζωή. Όχι εκείνη που χτίστηκε γύρω από ελλείψεις και προσδοκίες, αλλά αυτή που επιλέγεις εσύ, με επίγνωση και ελευθερία. Και ίσως, μέσα σε αυτή τη νέα ζωή, να μπορείς τελικά να κρατήσεις χώρο και για εκείνους — όχι όπως ήθελες να είναι, αλλά όπως είναι, χωρίς να περιμένεις να σου δώσουν κάτι που δεν έχουν.

Δεν είναι έγκλημα να πενθείς κάτι που δεν είχες. Είναι πράξη αυτοσεβασμού. Και το πρώτο βήμα για να γίνεις ο άνθρωπος που ίσως ποτέ κανείς δεν κατάφερε να είναι για σένα.

Βιβλιογραφία:

• Gibson, L. C. (2015). Adult Children of Emotionally Immature Parents: How to Heal from Distant, Rejecting, or Self-Involved Parents. New Harbinger Publications.
• Van der Kolk, B. A. (2014). The Body Keeps the Score: Brain, Mind, and Body in the Healing of Trauma. Viking.
• Siegel, D. J. (2012). The Developing Mind: How Relationships and the Brain Interact to Shape Who We Are. Guilford Press.

*Γράφει ο Νίκος Τσιλιβαράκος

Κοινωνικός Λειτουργός, Ειδικευόμενος Δραματοθεραπευτής – Ψυχοθεραπευτής, Σύμβουλος Επικοινωνίας και Επαγγελματικού Προσανατολισμού, Συγγραφέας, Μέλος του Συνδέσμου Κοινωνικών Λειτουργών Ελλάδας, Μέλος της Πανελλήνιας Επαγγελματικής Ένωσης Δραματοθεραπευτών – Παιγνιοθεραπευτών.