ένα αφιέρωμα στον λαϊκό ζωγράφο και ποιητή Ντελαπίτας |Μέρος δεύτερο

Κείμενα Ανησυχίας

Γράφει η Μαρία Πανούτσου

ένα αφιέρωμα στον λαϊκό ζωγράφο και ποιητή Ντελαπίτας

Μέρος δεύτερο

Η χρήση κειμένων στους πίνακες των λαϊκών ζωγράφων

αποτελεί βασικό στοιχείο της έκφρασής τους

και γέφυρα ανάμεσα στην εικόνα και τον λόγο*

Προ – εισαγωγή

Πότε ονομάζουμε έναν καλλιτέχνη λαϊκό ζωγράφο και τι χαρακτηριστικά έχει το έργο του. Γιατί έχει αξία καλλιτεχνική, κοινωνικοπολιτική, ιστορική και πως μπορούμε να το προσεγγίσουμε πέρα από την πρώτη μας αίσθηση, με μια πιο ουσιαστική και δίκαιη ματιά;

Πολλές ερωτήσεις, μα μόνο με ερωτήσεις, θα φτάσουμε στην καρδιά του θέματος.

Αλλά ας δούμε πως ορίζουμε τον λαϊκό ζωγράφο πριν προσεγγίσω το έργο του Ντελαπίτσα.

Η ΛΑΪΚΉ ΖΩΓΡΑΦΙΚΉ ΔΕΝ ΈΧΕΙ ΣΧΈΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΔΥΤΙΚΌΤΡΟΠΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΉ

Λαϊκό ζωγράφο αποκαλούμε έναν αυτοδίδακτο καλλιτέχνης, που δεν έχει σπουδάσει σε σχολές καλών τεχνών, αλλά αντλεί την έμπνευσή του από τη λαϊκή παράδοση, ήθη, έθιμα, την θρησκευτικότητα και την καθημερινότητα του τόπου που γεννήθηκε και έζησε.

Το έργο του λαϊκού ζωγράφου περιέχει έντονο αφηγηματικό χαρακτήρα και συνδέεται με την ιστορία, τη μυθολογία και τη φύση της Ελλάδας και κυρίως είναι ένα συνεχές σχόλιο για τον τόπο του, την κοινωνία και την σχέση του με τους ανθρώπους. Οι λαϊκοί ζωγράφοι συχνά συνοδεύουν τα έργα τους με γραπτά σχόλια, λεζάντες ή ακόμα και ποιητικά κείμενα, τα οποία λειτουργούν ως επεξηγήσεις ή ως συμπληρώματα του εικαστικού περιεχομένου. Αυτή η πρακτική είναι ιδιαίτερα χαρακτηριστική της ελληνικής λαϊκής τέχνης, ειδικά στον 19ο και 20ό αιώνα, και συνδέεται με τον προφορικό πολιτισμό και τη στενή σχέση τέχνης και λόγου στη λαϊκή παράδοση.

Όλα αυτά τα συναντούμε στο έργο του Ντελαπίτας.

Έργο του Ντελαπίτσας

Λοιπόν-

Η Γλώσσα και το Κείμενο στη Λαϊκή Ζωγραφική

Τα συνοδευτικά κείμενα των λαϊκών ζωγράφων μπορεί να έχουν διάφορες μορφές και λειτουργίες. Συχνά είναι επεξηγηματικά σχόλια, που βοηθούν τον θεατή να κατανοήσει καλύτερα το θέμα του πίνακα — ειδικά όταν πρόκειται για κοινωνικά ή πολιτικά γεγονότα. Σε τέτοιες περιπτώσεις, το έργο λειτουργεί ως μέσο διαμαρτυρίας, εκφράζοντας την αγανάκτηση του δημιουργού για κοινωνικές αδικίες.

Άλλες φορές, οι καλλιτέχνες χρησιμοποιούν ποιητικά ή έμμετρα κείμενα, όπως δίστιχα ή τετράστιχα, με σκοπό να σχολιάσουν ή να περιγράψουν τη σκηνή με χιούμορ, ειρωνεία ή

συγκίνηση. Επιπλέον, είναι συχνό φαινόμενο να σημειώνουν την ημερομηνία, το όνομά τους ή αφιερώσεις σε φίλους και πελάτες.

Η  Συνέχεια

Το παράδειγμα του Θεόφιλου Χατζημιχαήλ, ίσως του πιο γνωστού από τους λαϊκούς ζωγράφους Τα έργα του χαρακτηρίζονται από έντονα χρώματα, απλοϊκή προοπτική και μορφές. Πολύ συχνά συνόδευε τους πίνακές του με τίτλους ή μικρά επεξηγηματικά κείμενα, τα οποία ήταν συνήθως ανορθόγραφα. Παρά τις ορθογραφικές αδυναμίες, αυτά τα κείμενα διατηρούν αυθεντικότητα και λαϊκή σοφία — στοιχεία που προσδίδουν ιδιαίτερο ήθος και γνησιότητα στην τέχνη του. Ζωγράφιζε σε τοίχους, ξύλα, πανιά, ρούχα, ακόμη και σε μαγαζιά. Αν και αρχικά αντιμετωπίστηκε με αδιαφορία ή περιφρόνηση, σήμερα αναγνωρίζεται ως ο θεμελιωτής της ελληνικής λαϊκής ζωγραφικής.

Ο Ντελαπίτσας  μάστορας. Μια μοναχική, ποιητική παρουσία, σε ό, τι έχει κάνει.

Ο Ντελαπίτσας — Μια Σύγχρονη Φωνή της Λαϊκής ζωγραφικής  Παράδοσης

Ένας σύγχρονος συνεχιστής της λαϊκής ζωγραφικής παράδοσης είναι ο Ντελαπίτσας από τη νήσο Κέα. Ο ίδιος επιλέγει να χρησιμοποιεί αυτό το όνομα. Το έργο του χαρακτηρίζεται από τα βασικά γνωρίσματα της naïf art: απλοϊκή τεχνική, χιούμορ, απουσία προοπτικής και ανατομικής ακρίβειας, αλλά με σαφές κοινωνικό και πολιτικό μήνυμα. Για παράδειγμα, στην Εικόνα 4, τα χρώματα (πορτοκαλί, ροζ, γαλάζιο) δημιουργούν μια ζωηρή, παιχνιδιάρικη αίσθηση, ενώ η παρουσία μιας γάτας με τσάντα που γράφει “Mental Health Counsuler” (αν το διαβάζω σωστά) αποτυπώνει ένα σατιρικό σχόλιο με κοινωνική διάσταση.

Η δουλειά του Ντελαπίτσα αν και συνεχιστής του Θεόφιλου Χατζιμανουήλ, είναι ειδική περίπτωση λαϊκής έκφρασης. Με ποιητική και μοναχική προσέγγιση και διαδρομή. Δημιουργεί την δική του ανεπανάληπτη σχολή λαϊκής ζωγραφικής. Πέρα από το κοινά με τους λαϊκούς ζωγράφους χαρακτηριστικά, ο Ντελαπίτσας ορθώνει τον δικό του μικρόκοσμο, με ένα ντελίριο  χρωμάτων, αισθημάτων. Μια έκρηξη. μια φωνή προς τα έξω  με στόχο πάντα την κοινωνία και τον εαυτόν του μέσα σε αυτήν, Σε κάθε έργο του διακρίνεται μια προσωπική μαρτυρία και η θέση του μέσα στον κόσμο. Όπως και στους παλαιότερους λαϊκούς ζωγράφους, το ανορθόγραφο, άτσαλο κείμενο αποκτά δύναμη μέσα από τον αυθορμητισμό του.

Έργο του Ντελπίτσας -εικόνα 4

Εικόνα 4

Ένα εξαιρετικό κοινωνικό πολιτικό λαϊκό έργο.

Λαϊκή ζωγραφική και Βυζαντινή Λαϊκή Ζωγραφική

Πριν ολοκληρώσω αυτό το δεύτερο μέρος του αφιερώματος, θέλω να τονίσω τη στενή σχέση της λαϊκής ζωγραφικής με τη βυζαντινή “primitive” τέχνη, κάτι που θα αναπτύξω αναλυτικά στο επόμενο μέρος. Η απλότητα της φόρμας, η χρήση χρώματος και η απουσία ρεαλιστικής προοπτικής παραπέμπουν σε εκείνη την παράδοση. Και επισημαίνω πως η επίπεδη προοπτική της λαϊκής ζωγραφικής έχει μεγάλο ενδιαφέρον.

Επίλογος

Θα ήταν παράλειψη να μην αναφέρω και τον Ευγένιο Σπαθάρη (1924–2009), που αν και γνωστός κυρίως ως καραγκιοζοπαίχτης, υπήρξε και ζωγράφος με σαφώς λαϊκά χαρακτηριστικά στη δουλειά του.

Συνεχίζεται…

Σημειώσεις

*Τα συνοδευτικά κείμενα των λαϊκών ζωγράφων μπορεί να έχουν διάφορες μορφές και λειτουργίες. Συχνά είναι επεξηγηματικά σχόλια, που βοηθούν τον θεατή να κατανοήσει καλύτερα το θέμα του πίνακα — ειδικά όταν πρόκειται για κοινωνικά ή πολιτικά γεγονότα. Σε τέτοιες περιπτώσεις, το έργο λειτουργεί ως μέσο διαμαρτυρίας, εκφράζοντας την αγανάκτηση του δημιουργού για κοινωνικές αδικίες.

* naïf art αθώος, αφελής άβγαλτος

*primitive (πρωτόγονος)

© all rights reserved

Μαρία Πανούτσου

9/9/25