‘Η νύχτα των χρησμών’, του Πολ Όστερ: όταν η μυθοπλασία ισούται με την πραγματικότητα

‘Η νύχτα των χρησμών’, του Πολ Όστερ: όταν η μυθοπλασία ισούται με την πραγματικότητα

Μιχάλης Κατσιγιάννης

Κλασσικός, μεταμοντέρνος Πολ Όστερ. Καμουφλαρισμένος μέσα στα στρώματα του κειμένου, δανείζει τη φωνή του, οικειοποιείται τη φωνή άλλων και, από ένα σημείο κι έπειτα, τα πράγματα μπερδεύονται και καθίστανται με σαγηνευτικό τρόπο ασαφή. Λαβύρινθοι καταστάσεων, τυχαιότητα, διαπλοκή φωνών, ανάμειξη γραφών, αινιγματικές συνθήκες που αν και μπορεί να μοιάζουν κάποιες φορές να διαλευκόνονται αλλά στο τέλος καταλαβαίνει κανείς μ’ έναν κοφτό τρόπο πως δεν πρόκειται παρά για μία ακόμη ψευδαίσθηση. Το βιβλίο στο βιβλίο, σ’ ένα αρχικό στάδιο, αλλά και το βιβλίο στο βιβλίο στο βιβλίο, σ’ ένα βαθύτερο στάδιο, όχι όμως με την έννοια ότι το ένα προκύπτει απ’ το άλλο. Δεν είναι ζήτημα γέννησης ή/και σύμπλευσης, αλλά ταυτόχρονων επιτελέσεων ενοποίησης και αποκέντρωσης της πράξης καθώς και του αποτελέσματος της δημιουργίας: έχουμε ένα βιβλίο πολλαπλότητας, χωρίς βάση εκκίνησης και με πολυδιάστατες εκφορές λόγων.

O Σίντνεϋ Ορρ, ο κεντρικός χαρακτήρας της ιστορίας, ένας συγγραφέας που αναρρώνει από μια ασθένεια όπου ο θάνατος ήταν βέβαιος γι’ αυτόν, αποφασίζει να μπει και πάλι στο παιχνίδι της γραφής. Κατά τη διάρκεια ενός περιπάτου του, μπαίνει σ’ ένα χαρτοπωλείο, το Παλάτι του Χαρτιού ενός αινιγματικού κινέζου ιδιοκτήτη, απ’ όπου αγοράζει ένα γαλάζιο σημειωματάριο πορτογαλικής κατασκευής. Πηγαίνει στο σπίτι όπου μένει μαζί με τη γυναίκα του, τη Γκρεις, και αφιερώνεται στις σελίδες του. Στο παράξενο γαλάζιο σημειωματάριο – του οποίου ο Σίντνεϋ είχε αρκετές προειδοποιήσεις για αυτή του τη φύση – ο Σίντνεϋ ξεκινά να γράφει ένα βιβλίο που ποτέ δεν ολοκληρώνεται. Η ιστορία του μένει ημιτελής και η ζωή των χαρακτήρων που έπλασε βρίσκεται αιωρούμενη σ’ ένα μεταίχμιο, ακόμη πιο υβριδικό απ’ ότι ήταν ούτως ή άλλως. Τα πράγματα φτάνουν σ’ ένα χαοτικό πνευματικά στάδιο και ο Σίντνεϋ, όντας μπερδεμένος, αρχίζει ν’ αμφισβητεί τις ορθολογικές του ικανότητες και την αντικειμενική διάσταση της ζωής.

Τόσο τα πρώτα μου λόγια όσο και η πλοκή του βιβλίου δίνουν στον αναγνώστη το έναυσμα για απορία: η ζωή γράφει το βιβλίο ή το βιβλίο γράφει τη ζωή; Τίποτα απ’ τα δύο. Τότε τι ακριβώς συμβαίνει; Στη ‘Νύχτα των χρησμών’, ο αναγνώστης παρατηρεί μια φυσική συνεργασία μεταξύ του συγγραφέα και της ιστορίας του, μεταξύ του «αυθεντικού» συγγραφέα και του μυθοπλαστικού συγγραφέα, μεταξύ των δύο συγγραφέων και των χαρακτήρων των ιστοριών τους, έτσι που η μυθοπλασία ισούται με την πραγματικότητα.

Εδώ ίσως να κρύβεται όλη η ουσία του έργου. Ο Πολ Όστερ, ως συγγραφέας της νύξης και της σημειολογίας, μας δίνει τη θολή παρουσία μιας υποβόσκουσας μεταφυσικής διάστασης όπου το γαλάζιο σημειωματάριο δεν είναι το αντικείμενο που φαίνεται ότι είναι, αλλά μοιάζει με μια μηχανή καταγραφής (αντίστροφων όμως από την ιστορία της ιστορίας) προβλέψεων παρά επινοήσεων. Η εμμονή με το γαλάζιο σημειωματάριο προδιαγράφει μια ζωή που ο Σίντνεϋ Ορρ θέλει ν’ αποκρούσει. Έτσι, παίρνει την απόφαση να απορρίψει τη μαγεία του άλλοτε γοητευτικού σημειωματάριου και να το ξεφορτωθεί μια για πάντα, αφού πρώτα γράψει σ’ αυτό μια μυθοπλαστική εκδοχή κάποιων περιστατικών της ζωής του – που όμως απ’ τον λόγο του Όστερ φαίνεται να είναι πέρα για πέρα η αληθινή εκδοχή – και έπειτα το κάνει φύλλο και φτερό.

‘Η νύχτα των χρησμών’, ένα μετα-λογοτεχνικό κείμενο, στο οποίο ο Όστερ ακολουθεί ένα σχήμα βάσει του οποίου συγγραφείς διαφορετικών – κυριολεκτικά – φύσεων διαπλέκονται και διασταυρώνονται νοητά, ώστε να διερευνηθεί το μυστήριο, που δεν είναι τόσο η ζωή όσο η ίδια η λογοτεχνική δημιουργία και η αόριστη συνθήκη της γραφής – λογοτεχνική μέθοδος που διακρίνεται και σε άλλα έργα του Όστερ. Η εμφάνιση αυτού του σχήματος δεν περιορίζεται μονάχα στην ιδέα που κυοφορεί και αναπτύσσει το βιβλίο, αλλά ενσαρκώνεται κιόλας στις σελίδες του, αναπαριστώντας την υλικότητά του.

Πιο συγκεκριμένα, αυτή η λογοτεχνική διερεύνηση για το λογοτεχνικό φαινόμενο, αναδύεται έντονα μέσα από την παρατήρηση της συγγραφικής δραστηριότητας του Ορρ όπου ο αναγνώστης βλέπει ότι ο συγγραφέας δεν υπάρχει για τον κόσμο, αποσύρεται απ’ αυτόν και ενδεχομένως να μην υπάρχει ούτε καν στον κόσμο.

Η γραφή του Πολ Όστερ, η φωνή μέσα απ’ τις φωνές, ο λόγος μέσα απ’ τους διαλόγους, η λογοτεχνία ως δημιουργία, επιτελείται με τη γνωστή χάρη κι επιδεξιότητα του συγγραφέα αλλά σερβίρεται στον αναγνώστη με ευθύτητα, ωμά και απροκάλυπτα, μπλέκοντας τον αναγνώστη πότε άμεσα πότε έμμεσα στο μυθοπλαστικό σκηνικό.