Σε πρόσφατη επίσκεψη μου στο αρχαιολογικό μουσείο Κέρκυρας είδα ξανά μετά από χρόνια το γνωστό αέτωμα από το ναό της Αρτέμιδος των αρχών του 6ου αιώνα π.Χ. Για ακόμα μια φορά αισθάνθηκα να με μαγνητίζει η φοβερή ματιά της θεόρατης Γοργούς που δεσπόζει στο κέντρο της παράστασης. Η Γοργώ φαίνεται να τρέχει με τα πόδια της λυγισμένα, ενώ το άνω μέρος του σώματος εικονίζεται κατ’ ενώπιον, σε έντονη συστροφή. Τον κοντό χιτώνα που φορεί ζώνουν στην μέση της φίδια. Το κεφάλι της Μέδουσας σε καθηλώνει: το πρόσωπο με τα μεγάλα, ορθάνοιχτα μάτια και το ανοιχτό στόμα με την γλώσσα έξω, επενδύει η κώμη της θεότητας που πέφτει με την μορφή πλοκάμων στους ώμους, ενώ στο ύψος του λαιμού προβάλλουν δύο φίδια. Εκατέρωθεν της εικονίζονται οι γιοι της, Πήγασος και Χρυσάωρ, που γεννήθηκαν μετά την δολοφονία της. Την παράσταση συμπληρώνουν δύο πάνθηρες, ενώ οι γωνίες του αετώματος κοσμούνται με σκηνές μάχης που έχουν ερμηνευτεί ως σκηνές από την μάχη των Ολύμπιων θεών με τους Τιτάνες.
Στέκομαι επιλεκτικά στην εντυπωσιακή Γοργώ. Μια γυναικεία μορφή που λειτουργεί αποτροπαϊκά με την θηριώδη θωριά και το γεμάτο ένταση, ανοιχτό στόμα της που βγάζει έξω τη γλώσσα σε ένα χαμόγελο τρομακτικό. Η Γοργώ θα φοβέριζε και θα έδιωχνε το κακό έξω από τον ναό της Αρτέμιδος. Ποιος άραγε, δεν θα φοβόταν το παραμορφωμένο εκστατικό πρόσωπο μιας Γοργόνας;
Η Γοργώ ήταν η μόνη θνητή από τις αδερφές της Γοργόνες, Σθενώ και Ευρυάλη, και κόρη του Φόρκυ (ή Φορκέα) και της Κητούς, που ήταν αδέρφια. Το όνομα Γοργώ σημαίνει «άγρια ματιά» και συνάδει με τις πρώτες απεικονίσεις της ως τέρας: ένα πολύ μεγάλο κεφάλι με άγριο, γενειοφόρο συχνά, πρόσωπο που συμπλήρωνε ένα στόμα εκστατικά ανοιγμένο με την γλώσσα έξω και χαυλιόδοντες να προβάλλουν στις σχισμές των χειλιών. Τα διαπεραστικά μάτια της προκαλούσαν τρόμο. Την κεφαλή της περίλουζαν φίδια , ενώ τα χάλκινα χέρια και τα χρυσά φτερά έδιναν στην Γοργόνα μια όψη απειλητική και συνάμα καθηλωτική. Σύμφωνα με τον μύθο, όποιος την κοιτούσε στα μάτια πέτρωνε. Τη φοβερή Γοργώ σκότωσε ο Περσέας με την βοήθεια της προστάτριας του Αθηνάς. Μετά το θάνατο της γεννήθηκαν και τα δυο της παιδιά, Πήγασος και Χρυσάωρ.
Η Μέδουσα, μια γυναίκα- τέρας, ένα δαιμόνιο μιξογενές θηλυκό που η θωριά της τρομάζει, σε πετρώνει κυριολεκτικά, αξιοποιείται ως αποτροπαϊκό εικαστικό σύμβολο, το Γοργόνειο, που απωθεί το διαμονικό, τον αντίπαλο, όταν κοσμεί πανοπλίες, και εξασφαλίζει την διατήρηση του κακού εκτός των ναών και των οικιών. Σταδιακά και παρά την τερατώδη μορφή που περιγράφει ο μύθος, η ελληνική τέχνη του κλασικού ιδεαλισμού ήδη από τον 5ο αιώνα εξωραΐζει την δαιμονική Γοργώ. Τα χαρακτηριστικά της γίνονται πιο απαλά και ο θεατής δεν δοκιμάζει μεγάλο τρόμο αντικρύζοντας την, αφού το πρόσωπο της δεν προβάλλει πια τόσο αγριεμένο: οι παρειές της αποδίδονται πιο πεπλατυσμένες, τα γένια δεν προτιμώνται, ενώ μειώνονται και τα φίδια της κώμης.
Σε αντίθεση με τον αισθητικό ιδεαλισμό της κλασικής τέχνης, η ρωμαϊκή έκδοση του μύθου της Μέδουσας που παραδίδει ο Οβίδιος, οδηγεί την Γοργώ στην πλήρη ωραιοποίηση. Κατά τον Οβίδιο, ο Ποσειδώνας με την μορφή αλόγου βίασε την Μέδουσα όταν ήταν ιέρεια της Αθηνάς επισύροντας την οργή της τελευταίας, που μεταμόρφωσε την όμορφη Γοργόνα σε ένα απεχθές τέρας. Οι αναπαραστάσεις της Μέδουσας από τα ρωμαϊκά χρόνια οδηγούνται σε μια εικόνα της δαιμονική μεν, με τα φίδια να διακρίνονται στην κεφαλή της και το βλέμμα της να μένει καρφωμένο στην ευθεία, πολύ πιο θηλυκή και ωραιοποιημένη δε, με όμορφα καθαρά γυναικεία χαρακτηριστικά. Η Μέδουσα είναι τρομακτικά όμορφη πια. Ένας θηλυκός δολοφόνος που αποτελεί κίνδυνο.
Αυτή η μορφή της Μέδουσας είναι που κυριαρχεί εικονογραφικά έκτοτε. Η Γοργώ θα αποδίδεται σε πίνακες, γλυπτά, ταινίες κ.ά. ως μια δολοφονικά όμορφη γυναίκα. Ακολουθεί και η Μέδουσα την ιστορία του θηλυκού γένους: από την λατρεία και τον θείο τρόμο προς ένα τέρας που προστατεύει από το κακό, στην δαιμονοποίηση του φύλου της που γίνεται δολοφονικό δέλεαρ για όποιον κολάζεται και θέλει να την κοιτάξει στα μάτια. Μια γυναίκα που η ομορφιά της αποπλάνησε έναν άντρα, δέχθηκε την εκδίκηση της αντίζηλης γυναίκας και κατάντησε ένα δολοφονικό τέρας.
Προφανώς δεν υπαινίσσομαι πως ο Οβίδιος ήταν ένας σεξιστής, φαλλοκράτης Λατίνος. Τέτοιοι αναχρονισμοί είναι τουλάχιστον άτοποι. Στέκομαι ωστόσο, στην προτίμηση μας στον μύθο που δαιμονοποιεί μια γυναίκα και την ομορφιά της. Δείχνει αρκετά νομίζω, για την εκδοχή των μύθων που ταιριάζουν στην αντίληψη της κοινωνίας μας για το γυναικείο φύλο. Δεν μας φτάνει να είναι ένα τέρας γένους θηλυκού. Θέλουμε να είναι και ένα επικίνδυνο θέλγητρο, με ομορφιά που σκοτώνει. Προσωπικά, μένω στην καθηλωτική θωριά της Γοργούς του αετώματος της Κέρκυρας. Μιας γοργόνας με φοβερή ματιά που διώχνει το κακό και στέκεται ανάμεσα στα παιδιά που γέννησε μόλις την σκότωσαν.
*Γράφει η Ζωή Αμοιρίδου.
*Ευχαριστώ την Άλκηστη Λύκα για την παραχώρηση της όμορφης λήψης της Γοργούς.
Γεννήθηκε το 1999 στην Κέρκυρα, όπου και μεγάλωσε, ενώ από το 2017 μένει στη Θεσσαλονίκη όπου σπουδάζει στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας. Θέλει να γίνει ιστορικός τέχνης γιατί η τέχνη τη συγκινεί όσο τίποτα. Συμμετέχει εθελοντικά στο φεστιβάλ κινηματογράφου, στην ArtThessaloniki και στο OpenHouse. Τριγυρνά σε μουσεία και γκαλερί. Αγαπά τη φωτογραφία, τον κινηματογράφο ,τη λογοτεχνία και όποτε της έρθει γράφει και κανένα ποίημα. Της αρέσουν τα ταξίδια, οι βόλτες με φίλους, οι καφέδες σε τζαζ ρυθμούς και τα κρασιά με υπόκρουση Μάλαμα. Θέλει να συζητά, να γνωρίζει ανθρώπους που θαυμάζει, να κερδίζει γνώσεις. Κλαίει, όσο γελά. Πάρα πολύ.
Η στήλη της VitArt, είναι η προσπάθεια της να μιλήσει περί Τέχνης, για τα περί της Ζωής. Κάποτε σε πεζό λόγο, κάποτε σε ποιητικό.
