Ο Νίκος Εγγονόπουλος γεννιέται στην Αθήνα το 1907 ή το 1910. Υπήρξε ζωγράφος, ποιητής, ενώ ασχολήθηκε και με τη σκηνογραφία. Βέβαια, όπως οι περισσότεροι υπερρεαλιστές, άφησε πίσω του μεταφραστικό έργο, δοκίμια και κριτικά κείμενα. Το 1932 άρχισε να φοιτά στην Καλών Τεχνών των Αθηνών, και ακολούθησαν κι άλλες σπουδές στο Παρίσι, τη Βιέννη, το Μόναχο κ.α.
Από το 1938 δίδασκε στην Αρχιτεκτονική Σχολή του Ε.Μ.Π. Η γνωριμία του με τον Ανδρέα Εμπειρίκο, τον Γιάννη Μόραλη και τον Giorgio de Chirico, χάραξαν την καλλιτεχνική του πορεία. Ο Εγγονόπουλος παρέμεινε και μεταπολεμικά ακόμη ένας πιστός υπερρεαλιστής, επίμονα προκλητικός, παρά την οξεία κριτική που δέχθηκε, παράγοντας ποιητικά και ζωγραφικά έργα πέρα από τη λογική.
Ο Εγγονόπουλος παρουσιάζει με υπερρεαλιστικό τρόπο ποικίλες θεματικές: θέματα μυθολογικά, ιστορικά, βιβλικά, θέματα αντλημένα από το αρχαιοελληνικό παρελθόν, το Βυζάντιο, τη σύγχρονη ελληνική ιστορία, συμβατικά θέματα όπως νεκρές φύσεις και πορτρέτα, έργα αυτοαναφορικά. Τα έργα του διακρίνονται για την «ελληνικότητά» τους, η οποία μεταμορφώνεται μέσα από εξωλογικές φόρμες, χρώματα και αλληγορικά σκηνικά σε ονειρικές εικόνες με έντονη θεατρικότητα.
Ο καλλιτέχνης ζωγραφίζει με λάδια ή με τέμπερες και σχεδόν πάντα κάνει προσχέδια. Χαρακτηριστικά είναι και τα θεατρικά του έργα, σχέδια κουστουμιών και σκηνικών που προέκυψαν από την ενασχόληση του με τη σκηνογραφία.
Σε γενικές γραμμές, το έργο του σφραγίστηκε από την υπερρεαλιστική του ματιά πάνω στην ελληνικότητα, την επίμονη ενασχόληση του με τη ζωγραφική και την αγάπη του για έργα που κήρυσσαν την απέχθεια προς τον πόλεμο και τη διχόνοια, αλλά και την επιθυμία του για ενότητα και προκλητικές εικόνες. Η Μικρασιατική καταστροφή, οι Παγκόσμιοι Πόλεμοι, ο εμφύλιος και το μετεμφυλιακό καθεστώς στιγμάτισαν τον Εγγονόπουλο και τα δημιουργήματα του.
Για τον Εγγονόπουλο μυθιστορία, ιστορία, χρώμα και φόρμα συμπλέκονται και συνθέτουν μοναδικά ζωγραφικά έργα που ψαύουν διάφανα, σαν ψεύτικα, την στερεοτυπικά κατασκευασμένη ελληνικότητα. Στους πίνακές του βλέπουμε απρόσωπες, διαχρονικές φιγούρες με σημάνσεις που ανταποκρίνονται στον ορίζοντα υποδοχής μας. Παράλληλα, όμως, με το εξωλογικό στοιχείο των συνθέσεων, δεν μένει ανικανοποίητος και ο ορίζοντας προσδοκίας. Μιας προσδοκίας που υποκινείται, όπως και το χέρι του καλλιτέχνη, από το υποσυνείδητό μας που εκφράζεται χωρίς συστολές. Χανόμαστε στα χρώματα, στροβιλιζόμαστε στις πτυχώσεις των ενδυμάτων των μορφών, γινόμαστε ήρωες μυθικοί και ιστορικοί όταν αντικρίζουμε τα έργα του Νίκου Εγγονόπουλου. Απροσδόκητα φτάνουμε πιο κοντά στο ψέμα που ονομάζεται πραγματικότητα.
Ο Νίκος Εγγονόπουλος έχοντας δηλώσει πως ανήκει στο διεθνές υπερρεαλιστικό κίνημα και έχοντας διαφοροποιηθεί από πεποιθήσεις περί «εθνικής ιδιαιτερότητας», αντιδρά στον θετικισμό και δημιουργεί ένα λογοτεχνικό κόσμο που καταλύει τα όρια μεταξύ ζωής και φαντασίας, πραγματικότητας και ονείρου. Πλάθει με τις εικόνες του μια νέα προοπτική για τη ζωγραφική εξέλιξη και έρχεται σε ρήξη με την παράδοση. Αυτή η ρήξη με το παραδοσιακό όμως, αξιοποιεί θεματικές κοινές στην παράδοση΄. Μέσα από την οικειότητα των παραδοσιακών συμβόλων, και με αλληγορικό τόνο, ο Εγγονόπουλος εξοικειώνει τον θεατή με το εξωλογικό στοιχείο. Ακόμα και όταν θέλει να μιλήσει για επίπονα βιώματα, όπως ο Εμφύλιος Πόλεμος, επιλέγει το παράλογο που ίσως εξηγεί τα ανεξήγητα.
Ποίηση 1948
τούτη η εποχή
του εµφυλίου σπαραγµού
δεν είναι εποχή
για ποίηση
κι άλλα παρόµοια
σαν πάει κάτι
να
γραφεί
είναι
ως αν
να γράφονταν
από την άλλη µεριά
αγγελτηρίων θανάτου
γι’ αυτό και
τα ποιήµατά µου
είν’ τόσο πικραµένα
(και πότε -άλλωστε- δεν ήσαν;)
κι είναι
-προ πάντων-
και
τόσο
λίγα
Νίκος Εγγονόπουλος (1948)
Ενδεικτική βιβλιογραφία και δικτυογραφία
Δεληβοριάς, Α. και Βούρτσης, Ι. (1996). Νίκος Εγγονόπουλος: Σχέδια και χρώματα. Αθήνα: Ύψιλον.
Χαΐνη, Ν. (2007). Η ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΕΓΓΟΝΟΠΟΥΛΟΥ. Διδακτορική διατριβή. ΑΘΗΝΑ: Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο.
Χαραλαμπίδης, Ά. (2013). Τέχνη. Βλέπω-Γνωρίζω-Αισθάνομαι. Θεσσαλονίκη: University Studio Press.
Επίσημος διαδικτυακός τόπος για τον Νίκο Εγγονόπουλο, http://www.engonopoulos.gr/_homeEL/
Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού. Ανθολόγιο Λογοτεχνίας & Αναγνώσεων,
http://www.snhell.gr/lections/writer.asp?id=7
*Mέρος του κειμένου αποτελεί τμήμα εργασίας μου για το μάθημα «Διδακτική των φιλολογικών μαθημάτων μέσω της ιστορίας της τέχνης» του τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας στο Α.Π.Θ.
Γράφει η Ζωή Αμοιρίδου.
Γεννήθηκε το 1999 στην Κέρκυρα, όπου και μεγάλωσε, ενώ από το 2017 μένει στη Θεσσαλονίκη όπου σπουδάζει στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας. Θέλει να γίνει ιστορικός τέχνης γιατί η τέχνη τη συγκινεί όσο τίποτα. Συμμετέχει εθελοντικά στο φεστιβάλ κινηματογράφου, στην ArtThessaloniki και στο OpenHouse. Τριγυρνά σε μουσεία και γκαλερί. Αγαπά τη φωτογραφία, τον κινηματογράφο ,τη λογοτεχνία και όποτε της έρθει γράφει και κανένα ποίημα. Της αρέσουν τα ταξίδια, οι βόλτες με φίλους, οι καφέδες σε τζαζ ρυθμούς και τα κρασιά με υπόκρουση Μάλαμα. Θέλει να συζητά, να γνωρίζει ανθρώπους που θαυμάζει, να κερδίζει γνώσεις. Κλαίει, όσο γελά. Πάρα πολύ.
Η στήλη της VitArt, είναι η προσπάθεια της να μιλήσει περί Τέχνης, για τα περί της Ζωής. Κάποτε σε πεζό λόγο, κάποτε σε ποιητικό.
